Vermeulen, Johann Jacob

Johann Jacob Vermeulen, roepnaam Jan, was tussen 1923 en 1949 meerdere jaren gemeenteraadslid in de gemeente Bergh. In de Tweede Wereldoorlog was hij actief in het het verzet.

Zijn jonge jaren

Vermeulen werd op 29 februari 1892 geboren in Elten als zoon van Fritz Vermeulen en Gerharda Lendering. Zijn jeugd bracht hij door in Elten waar hij ook zijn toekomstige vrouw leerde kennen, en dat kwam zo. Samen met een Eltense vriend had hij wat ernstiger kattekwaad uitgehaald dan gebruikelijk, en daarvoor moesten beiden zich voor de rechter in Duisburg verantwoorden. De zus van deze vriend was in betrekking in Duisburg en dus was het logisch dat ze bij haar langsgingen. De kennismaking tussen Jan Vermeulen en Miene (Wilhelmina Maria) Schenning werd voortgezet tijdens de jaarlijkse Eltense kermis en daarmee werd de verkering een feit. Zij trouwden op 19 februari 1916 in het gemeentehuis van Bergh. Vervolgens waren zijn het eerste echtpaar dat in de St. Suitbertuskerk in Stokkum de kerkelijke inzegening van hun huwelijk mocht ontvangen.

Toen Vermeulen kort daarop bij de Landstorm moest dienen, woonde het paar van 1917 tot 1921 in de Haarlemmermeer. Voor twee kwartjes kocht Miene toen op de Botermarkt in Haarlem een boekje om Nederlands te leren.

Socialist

Het waren armoedige tijden; in het bijzonder voor de (socialistische) arbeiders van 's-Heerenberg. Voor Jan en Miene Vermeulen gold dit dus evenzeer.

Op 20 januari 1920 werd in Vermeulens huiskamer aan de Stokkumseweg 43-45 in 's-Heerenberg een afdeling opgericht van de SDAP (de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij, de latere PvdA). Vermeulen werd de voorzitter; een voor de hand liggende keuze omdat hij de initiatiefnemer was, al was hij de Nederlandse schrijfkunst toen nog niet machtig. Hij was echter overtuigd socialist. Toen er in 1926 bij een feestje van zijn partij in Zeddam een rel ontstond, riep hij uit: "Over tien jaar zijn jullie zowat allemaal socialist!" Dat was te optimistisch geformuleerd, maar hij wist dat er in Bergh als het erop aankwam meer socialisten waren dan de katholieke geestelijkheid lief was.

Scholing kreeg de SDAP-afdeling van Piet Wiersum, de gewestelijke secretaris van de partij, die Jan en Miene ook bij hen thuis hielp. In de jaren 30 bezocht Jan Vermeulen de SDAP-politici Koos Vorrink en Kees Woudenberg in Amsterdam bijna wekelijks voor activiteitenoverleg. Hij bleef voorzitter van Berghse afdeling tot 20 januari 1960, veertig jaar na de oprichting. Ook was hij bijna veertig jaar voorzitter van de VARA-afdeling in Bergh.

Als socialist hoefde Vermeuelen niet te rekenen op een huis of werk in de overwegend katholieke omgeving die Bergh was. Door allerlei werkzaamheden aan te pakken, kon hij toch de kost verdienen. Hij werd bezorger van sociaaldemocratische dagblad Het Volk (na de oorlog Het Vrije Volk), dat toen in Bergh dertig abonnees had. Hij kocht en verkocht vlees, hij handelde in naaimachines, ging met zijn vrouw de boer op met manufacturen, hij was afslager bij veilingen van de plaatselijke notaris en tussenpersoon in verzekeringen. Bij de koop en verkoop van huizen en land was hij makelaar en taxateur. Aan huis exploiteerde hij met zijn vrouw jarenlang, tot zeker 1960, het pension "Ons Huis", dat ook als buurthuis fungeerde.

Uit dagblad Het Volk van 26 mei 1939

Uit Het Vrije Volk van 20 februari 1960

Gemeenteraadslid

Vermeulen was van 1923 tot 1931 en van 1935 tot 1949 gemeenteraadslid van Bergh voor de SDAP. In de beginperiode heeft hij op de avondschool alsnog Nederlands leren lezen en schrijven. In 1953 kwam hij vier stemmen tekort voor herverkiezing, dit tot spijt van zowel voor- als tegenstanders.

In de periode 1935–1939 was ook Th.J. van den Berg raadslid voor de SDAP. Voor het overige was Vermeulen, voor zover kon worden nagegaan, in zijn tijd het enige socialistische raadslid.

Als raadslid liet hij zich regelmatig horen. Toen in 1927 een voorstel werd ingediend om de politieverordening aan te vullen met een verbod "om in gezelschap van iemand van andere kunne te zitten of te liggen op openbare wegen of dijken of op hunne bermen, glooiingen of onderkant, met uitzondering van hen, die met elkander zijn gehuwd of elkander in den eersten graad van bloed- of aanverwantschap bestaan", vond hij dat maar kleinzielig en bovendien onuitvoerbaar. Hetzelfde vond hij van een voorstel om vloeken te verbieden. Burgemeester Smit gaf hem gelijk: geef maar eens een definitie van wat vloeken is.

In raadsverslagen komen opmerkingen van hem voor over de geringe bedragen die veel gezinnen te besteden hadden. Zo had hij voor de oorlog kritiek op de hoogte van de werkeloosheidsuitkering in de gemeente Bergh. Die kon elke gemeente toen nog zelf bepalen, en was in Bergh lang niet de hoogste.

In 1960, bij zijn 40-jarig jubileum als voorzitter van de PvdA-afdeling, grapte hij: het is 15-0 voor de KVP (de Katholieke Volkspartij), waarmee hij bedoelde dat alle raadsleden toen van KVP-huize waren.

Verzetsman

Vermeulen was als verzetsman vreemd genoeg vooral vóór de oorlog actief. Toen Hitler in 1933 aan de macht kwam haalde hij samen met anderen honderden Duitse joodse mensen naar Nederland. In het holst van de nacht namen ze de wachtende vluchtelingen op hun rug om hen door het water van de Wetering van Duitsland naar het vrije Nederland te brengen.

Bij hem thuis konden geïnteresseerden al voor de oorlog allerlei linkse bladen lezen, zoals het dagblad Het Volk. Daar kwamen ook mensen uit Duitsland op af, waaronder Nederlanders die daar woonden. Een van hen was zijn vriend Karel Wijnands, die was geboren aan de Lengelseweg in Zeddam. Wijnands werkte in Emmerik, maar raakte daar werkeloos. Hoe dan ook, de Gestapo (de Gemeine Staatspolizei van nazi-Duitsland) kreeg lucht van Wijnands' linkse interesses en arresteerde hem in november 1937. Naar verluidt heeft hij bij zijn verhoor veel namen genoemd, ook die van Jan Vermeulen. In december 1937, dus niet lang na Wijnands arrestatie, kwam er een Gestapo-agent bij Vermeulen langs. Die trok een pistool, maar arresteerde hem niet. Uiteindelijk werd Vermeulen pas in 1942 opgepakt, onder andere voor uitlatingen die hij al voor 1940 gedaan had. De Duitsers wisten echter niet dat hij zich uitgesloofd had voor het onderduiken van Joden. Wonder boven wonder kwam hij na vijf weken weer vrij.

Vermeulen bracht voor de oorlog pamfletten en brochures Duitsland in met een inhoud die bepaald geen reclame voor het nazibewind was. Hij gaf dat drukwerk mee aan mensen die van over de grens bij hem kwamen, zoals Karel Wijnands. Het ging om vijf of zes exemplaren per keer, dus geen grote aantallen.

De Gestapo zal goed op de hoogte zijn geweest van Vermeulens linkse activiteiten, want al voor de oorlog ontmoetten Gestapo-agenten Berghse NSB'ers in Hotel Heinink in 's-Heerenberg. Ook elders in het land vonden toen al dergelijke ontmoetingen plaats. Maar om de een of andere reden werd Vermeulen pas in 1942 gearresteerd, en zoals hierboven al vermeld na vijf weken weer vrijgelaten.

Bij Duitse inval op 10 mei 1940 fietste Vermeulen letterlijk voor de legerwagens uit en vluchtte naar Amsterdam. Zijn vrouw bleef achter en verbrandde alle papieren die met zijn bestuursfuncties te maken in de kachel. Daar heeft zij twee dagen werk mee gehad.

Na de oorlog ontving Vermeulen voor zijn verzetsdaden een onderscheiding. Welke dat was, kon nog niet worden achterhaald.

Hoewel hij socialist was, werd hij uitgenodigd "tot bijwooning eener vergadering van het comité voor oprichting van het monument voor onze gevallen medeburgers" op 16 december 1945. Deze vergadering bezocht hij. Bij de organisatie hadden priesters veel te zeggen en die waren tegen het socialisme, maar ze konden hem niet passeren, omdat hij zowel raadslid als oud-verzetsman was. Hij was aanwezig bij de onthulling op 12 december 1948.

Overlijden

Uit Het Vrije Volk van 8 juli 1966

Jan Vermeulen overleed in zijn woning aan de Stokkumseweg op 5 juli 1966, 74 jaar oud. Op 8 juli werd hij gecremeerd in Dieren. Zijn echtgenote op 8 augustus 1967.

Het echtpaar had geen eigen kinderen, maar wel pleegkinderen.

Bronnen

• Bergh; Heren, Land en Volk blz. 335, 336, 339, 348, 427
• Old Ni-js nr. 66, blz. 9, 21, 32
• Dick Hillenius, in 1960 redacteur van het Vrije Volk
• Herinneringen van Gerard Booms
• Advertenties in de dagbladen op Delpher
• Lezing van Jan Brauer in het Willem van den Bergh Centrum op 3 april 2023