Luchtfoto's uit de Tweede Wereldoorlog

Inleiding

In de Tweede Wereldoorlog en de eerste jaren daarna, hebben geallieerde vliegtuigen boven grote delen van Nederland luchtfoto's gemaakt. De eerste fotovlucht vond plaats op 14 april 1943 en de laatste op 18 juni 1947, maar de meeste zijn in 1944 en 1945 gemaakt.

De RAF had enkele squadrons die waren gespecialiseerd in fotoverkenning. Zij vlogen hoofdzakelijk met varianten van het Spitfire jachtvliegtuig die speciaal voor dit doel waren toegerust. Deze PR-varianten (van photo-reconnaisance) beschikten over vijf fotocamera's en waren niet bewapend. Dit laatste was niet echt een probleem, omdat deze Spitfires sneller waren dan enig Duits jachtvliegtuig, en zij hun missies doorgaans op een hoogte van 30.000 voet (9 kilometer) uitvoerden. Gezien hun taak vlogen ze meestal overdag bij een wolkeloze hemel; daarom waren zij blauw geschilderd.

Uiteraard was tijdens de oorlog het voornaamste doel het vergaren van informatie die gebruikt kon worden in de strijd tegen Duitsland. In de meeste gevallen werden zogenaamde verticale foto's gemaakt, dat wil zeggen vanuit het vliegtuig recht naar beneden. Dit leverde overlappende foto's op die samengevoegd een hoogst actuele landkaart vormden. Maar dat was niet alles. Omdat de foto's overlapten, konden er driedimensionale beelden van gemaakt worden. Dit ging volgens een methode die al in de negentiende eeuw bekend was en waarmee we tegenwoordig in de bioscoop 3D-films kunnen zien. De waarde van deze foto's steeg dus ver boven die van platte beelden uit.

Soms vlogen de fotoverkenners heel laag, tot zelfs maar dertig meter boven de grond. Dan maakten ze zogenaamde schuine foto's, die toonden wat de piloot vanuit de cockpit voor zich op de grond zag. Hierbij ging het erom een foto van een bepaald gebouw of een specifieke locatie te maken.

De bronnen hieronder vermeld, geven meer informatie over het werk van de fotoverkenners en de eenheid die de foto's interpreteerde. De documentaire van BBC 2 is een aanrader.

Boven de gemeente Bergh hebben (in elk geval) in december 1944 en in februari en maart 1945 fotovluchten plaatsgevonden. Dit was in de tijd dat Bergh in de frontlinie lag.

Hieronder worden enkele van de duidelijkste foto's getoond, die bewaard worden in de Special Collections van de Universiteit Wageningen. Ze kunnen het best bekeken worden door ze met een rechter muisklik in een apart venster te openen en dan door te klikken tot er een vergroting verschijnt.

Stokkum

De bovenkant van deze foto van 24 december 1944 is het oosten. We zien links Stokkum, vanwaar de Voorthuizerweg naar de zandafgravingen en de barakken rechtsonder loopt. Die waren er voor de aanleg van de huidige A12/A3, waarvan rechtsboven een gedeelte te zien is.

Op 21 februari 1945 werd dezelfde plek vanuit een iets andere richting opnieuw gefotografeerd. Langs de buitenkant van het bos rechtsboven, langs de Landerswal, is een loopgraaf te zien, die er in december 1944 nog niet was.

's-Heerenberg

Het vliegtuig dat op 21 februari 1945 de rechter foto van Stokkum maakte (zie hierboven), vloog ook rakelings langs 's-Heerenberg. De bovenkant van deze foto is het westen. Aan de onderkant zien we Huis Bergh met daarboven de Plantage. De licht kronkelende witte weg rechts is de Stokkumseweg overgaande in de 's-Heerenbergseweg en bij binnenkomst in Stokkum de Eltenseweg. De loopgraaf die linksboven en, maar minder duidelijk, links naast de Plantage te zien is, begon bij de Brede Steeg en liep langs de Wetering ononderbroken door tot voorbij Eltenberg. In de BBC documentaire Operation Crossbow (zie onderstaande Bronnen) komen in verband met een zoektocht naar lanceerinstallaties van V1-raketten ook foto's voor van 21 februari 1945. Mogelijk was het doel van de fotoverkenning boven Bergh op die dag zulke installaties op te sporen.

Kilder

Deze luchtfoto van het gebied tussen Kilder en Wehl is gemaakt op 27 mei 1944. Hierop is duidelijk de krater te zien die een bom uit de neergestorte Lancaster JB672 in de macht van 21 op 22 mei 1944 heeft geslagen. De luchtfoto is te vergroten door er meermaals op te klikken. Aan de hand van bijgevoegde kaart is de krater dan gemakkelijk te vinden; hij ligt net onder het de naam Passegoed.

Hoewel deze luchtfoto een paar dagen na het neerstorten van de Lancaster is gemaakt, is het niet waarschijnlijk dat de fotoverkenningsvlucht hiermee in rechtstreeks verband stond. De vlucht begon net ten westen van Zetten in de Overbetuwe en ging in een rechte lijn pal oostwaarts over Huissen, Groessen en Didam om net ten oosten van Kilder te eindigen. Hierbij werden tientallen luchtfoto's gemaakt. Het kan dus heel goed een toevalstreffer zijn dat de bomkrater op de foto staat.

Zeddam

De mooiste luchtfoto van Bergh in de collectie is deze schuine foto, gemaakt op 19 maart 1945 van het kruispunt bij het Tolhuis in Zeddam. Het vliegtuig kwam aanvliegen langs de Terborgseweg, die op het kruispunt overgaat in de Beekseweg. Rechtsaf is de 's-Heerenbergseweg; linksaf gaan de Drieheuvelenweg en de Lengelseweg. Langs al deze wegen zijn eenmansgaten te zien, waarin mensen dekking konden zoeken bij beschietingen. Die werden gegraven door dwangarbeiders van de Todt, maar ook door plaatselijke bewoners die daartoe door de Duitsers het bevel hadden gekregen. Geallieerde jachtvliegers schoten in de laatste maanden van de oorlog op alles wat bewoog, daarom is het opmerkelijk de mensen (en het paard of de koe) op het kruispunt geen aanstalten lijken te maken om weg te komen. Mogelijk hadden ze al gezien dat het vliegtuig een blauwe Spitfire was en wisten ze daarom dat het toestel niet bewapend was.

Achtergelaten in Bergh

In de winter van 2017 werd bij de verbouwing van een koeienstal aan de Voorthuizerweg in Stokkum een pakket originele luchtfoto's van de RAF gevonden. De familie Wittenhorst, eigenaar van de koeienstal, heeft de foto's geschonken aan de Heemkundekring Bergh. Edwin Zweers heeft over deze foto's een artikel geschreven, dat werd gepubliceerd in Old Ni-js nr. 98 van december 2017.

Begin 2108 dook er een luchtfoto op van het gebied tussen 's-Heerenberg en Stokkum. Volgens een begeleidende notitie uit 1971 van R.J.M. Hulst (een broer van Theo Hulst), destijds wonende aan de Peeskesweg in 's-Heerenberg, had hij deze foto in april 1945 van een Britse officier gekregen.

Mogelijk hebben in die tijd meer inwoners van Bergh luchtfoto's van de bevrijders gekregen, of zijn er op meer plaatsen luchtfoto's achtergelaten.

Zie ook

• Vliegtuigen neergestort in Bergh
• Geallieerde stafkaart

Bronnen

• Luchtfoto's in de Special Collections van de Digital Library van de Universiteit Wageningen
• Operation Crossbow, een documentaire van BBC 2 uitgezonden op 16 juli 2012
• Wikipedia over RAF Medmenham, waar de luchtfoto's werden geïnterpreteerd
• Old Ni-js nr. 98, blz. 12–16