Kasteel Annendaal

Kasteel Annendaal rond 1738
naar een tekening van Jan de Beijer.
Collectie Stichting Huis Bergh, inventarisnummer 0130

Kasteel Annendaal, ook bekend als Annadael en het Gravenhuis, is een voormalig kasteel dat niet in Bergh heeft gestaan, maar wel een bijzondere rol heeft gespeeld in de geschiedenis van Bergh. Het werd in de zeventiende eeuw gebouwd door gravin Anna van den Bergh.

De plaats waar het kasteel heeft gestaan, ligt tegenwoordig aan de Echterboschbaan in Maria Hoop in de Limburgse gemeente Echt-Susteren. Destijds lag dit gebied in het zuiden van Opper-Gelre; het deel van het hertogdom Gelre dat in de Tachtigjarige Oorlog Spaans is gebleven. Graaf Hendrik was van 1618 tot 1632 stadhouder van dit gewest, nadat eerder zijn broers Herman en Frederik dit ambt hadden vervuld.

Het kasteel werd gebouwd in 1617–1618 tijdens het Twaalfjarig Bestand in de Tachtigjarige Oorlog. In deze rustige tijd heeft de adel veel bouwactiviteit ontplooid: kastelen die oorlogsschade hadden opgelopen werden hersteld en nieuwe kastelen werden gebouwd. Zo heeft Herman van den Bergh al in 1610 Huis Bergh laten restaureren.

Er bestaat geen volledige zekerheid over de bouwer van Annendaal, maar aangenomen wordt dat het Anna van den Bergh was. Ze was een zuster van de al genoemde stadhouder Hendrik van den Bergh, die ook wel als bouwheer wordt genoemd, evenals hun broer Frederik en Hendriks buitenechtelijke zoon Herman Frederik.

Gravin Anna komt echter sterk in beeld als opdrachtgeefster voor de bouw van dit naar haar vernoemde kasteel. In 1615 kocht zij de pachtboerderij Hatenboer in het nabijgelegen Posterholt, gevolgd door grondaankopen in de buurt. Op een grondstuk gekocht op 17 juli 1617 door Vrouwlijn Anna Vande Berg verrees Annendaal. Ook liet zij op enige afstand aan de Vlootbeek een watermolen bouwen en vijf kilometer verderop in het nu Duitse dorp Karken nog twee molens. Zodra het kasteel bewoonbaar was, is Anna er met haar zuster Charlotte ingetrokken. De gezusters waren geen van beide getrouwd.

Voor Anna naar Annendaal kwam, woonde zij op het landgoed Seldensate ten zuidoosten van Den Bosch, dat haar broer Adolf in 1608 had gekocht. Voordien had zij korte tijd op het naburige Kasteel Ter Aa gewoond, dat haar broer Hendrik in 1607 had gekocht. Na haar verhuizing naar Seldensate heeft haar zuster Charlotte op Kasteel Ter Aa gewoond.

Bij de dood van Anna in 1630 erfden Herman Frederik en zijn zuster Anna het kasteel (hoewel Charlotte pas in 1631 overleed). Zij waren beide een buitenechtelijk kind van graaf Hendrik, maar die heeft nooit willen onthullen wie hun moeder was. Nadat graaf Hendrik in 1632 van de Spanjaarden was overgelopen naar de Staten-Generaal, werd het gerucht verspreid dat de moeders niemand minder waren dan Anna en Charlotte. Er wordt daarom wel verondersteld dat graaf Hendrik het kasteel voor zijn zusters heeft laten bouwen, maar dit is niet waarschijnlijk, aangezien gravin Anna in 1617 zelf de grond heeft gekocht waarop het kasteel is gebouwd.

Wat nu nog resteert van Annendaal

Maria Elisabeth van den Bergh, markiezin van Bergen op Zoom en halfzuster van Herman Frederik en Anna, heeft hen het bezit van Annendaal betwist. In 1652 hebben zij dit conflict bijgelegd, zo blijkt uit een contract dat wordt bewaard in het archief van Huis Bergh.

In het jaar na de ondertekening van het contract met Maria Elisabeth overleed Anna (de zuster van Herman Frederik); Herman Frederik overleed in 1669. Hierna heeft het kasteel meermaals een nieuwe eigenaar gehad. Het zware gebouw stond op een slappe ondergrond in pas ontgonnen gebied, zodat kloeke steunberen op de hoeken nodig waren. Die konden niet voorkomen dat bouwkundige problemen het al in de achttiende eeuw nodig maakten delen van het kasteel af te breken, en voor het einde van de negentiende eeuw was er weinig meer van over. Het enige dat nu nog rest zijn drie ronde gemetselde zuilen op een particulier weiland. Ze maakten ooit deel uit van een galerij langs de binnenplaats. Een van de zuilen was nog tot in de late twintigste eeuw via een boog verbonden met de middelste pilaar, maar staat nu los. De ruimte tussen de andere twee pilaren is geheel door metselwerk ingevuld.

Bronnen

• Old Ni-js nr. 109, blz. 4–10
• Archief Huis Bergh, inventarisnummer 6919
• Boeren in de Roerstreek, Leo Willems, Uitgeverij Verloren, Hilversum (2013), blz. 59
• Buitenplaatsen in de Gouden Eeuw: De rijkdom van het buitenleven in de Republiek, Yme Kuiper en Ben Olde Meierink (red.), Uitgeverij Verloren, Hilversum (2015), blz. 288
• Kasteel Annendaal op
  • Absolute facts
  • Castles.nl
  • Kastelenlexicon