Bijdragen aan Berghapedia? Klik hier om je aan te melden !
Leiendak
Inhoud
Inleiding
Oude gebouwen in Bergh hebben vaak een leiendak: een dak met dakpannen van leisteen. Veel van deze gebouwen zijn een rijksmonument. Meestal is het hele dak met leien bedekt, maar soms alleen een gedeelte, zoals een toren.
Leisteen is ooit diep onder de grond onder hoge druk ontstaan uit klei. Het is vettig en heeft weinig poriën, zodat het geen water doorlaat. Door zijn gelaagde structuur valt het uiteen in dunne, plaatvormige brokken die zich gemakkelijk tot dakpannen laten zagen. Leisteen wordt daarom al eeuwenlang als dakbedekking gebruikt. Een klein nadeel is dat het alleen onder hoge druk stabiel is, waardoor het aan de oppervlakte weer tot klei vervalt. Dit gaat echter zo langzaam dat leien dakpannen langer meegaan dan de meeste dakpannen van klei of beton; wel 75 jaar tot een eeuw.
Tegenwoordig worden met "lei" niet alleen leien van leisteen, maar ook gelijkvormige dakpannen van ander materiaal aangeduid, zoals cement en keramiek, of - tot het aan het eind van de vorige eeuw verboden werd - asbest.
Typen leiendaken
In Nederland werd de leisteen van oudsher aangevoerd over de Rijn of over de Maas. Het leisteen dat via de Rijn kwam was anders van samenstelling dan dat via de Maas kwam. Als gevolg hiervan verschillen de vorm en het gebruik van de leien uit deze twee bronnen.
Rijndekking of Rijndak
Rijndekking of Rijndak is de benaming voor daken die zijn bedekt met leisteen dat over de Rijn werd aangevoerd. Het werd voornamelijk gewonnen in het gebied van de Moezel.
Deze leien zijn aan de onderkant altijd afgerond, en worden in elkaar overlappende, schuin oplopende rijen gelegd. De rijen kunnen naar links of naar rechts oplopen, ofwel linksdekkend of rechtsdekkend zijn. De keuze tussen links of rechts is afhankelijk van de overheersende windrichting ter plaatse: regen moet zo min mogelijk onder de leien geblazen kunnen worden.
Het Rijndak komt voor als sjabloondekking, waarbij alle leien even groot zijn, en als Oud-Duitse dekking, waarbij de leien naar boven toe steeds iets kleiner worden.
De afgeronde leien lijken op schubben, zodat een Rijndak ook wel een schubbendak wordt genoemd. Een Maasdak (zie hieronder) kan ook met afgeronde leien worden gelegd, zodat de naam schubbendak ook daar van toepassing kan zijn.
De afgeronde vorm van de leien maakt Rijndekking geschikt voor ronde of golvende daken. Het is in Bergh dan ook te zien op de daken van:
- De ronde toren op het voorhof van Huis Bergh (zie de foto hiernaast)
- De andere torens van Huis Bergh (op de schilddaken liggen dakpannen van klei)
- De toren van het Raethuys
- De dakruiter van het Oude Gasthuis
- De toren van de Boetselaersborg
- De toren van de Kemnade
Het zadeldak van De Munt in 's-Heerenberg is een voorbeeld van een recht dak met een Rijndekking.
Maasdekking of Maasdak
Maasdekking of Maasdak is de benaming voor daken die zijn bedekt met leisteen dat over de Maas werd aangevoerd. Het werd voornamelijk gewonnen rond Fumay aan de Maas in het uiterste noorden van Frankrijk en de omringende Ardennen.
Bij Maasdekking zijn de leien rechthoekig en allemaal even groot. Wel kan ervoor gekozen worden onderaan het dak dikkere leien te leggen dan bovenaan. De leien worden in rechte, horizontale rijen gelegd volgens het patroon van het halfsteensverband. Er wordt onderaan het dak begonnen, waarna elke volgende rij de vorige deels overlapt, of zelfs ook nog een deel van de rij dááronder. De leien overlappen daardoor beter van bij Rijndekking, vooral wanneer ze meer dan alleen de onderliggende rij overlappen.
Het Maasdak vertoont een patroon van rechthoeken of vierkanten. Door de leien op bepaalde manieren bij te snijden, ontstaan andere patonen.
- Koeverdak of ruitdekking: de leien zijn aan de onderkant in een punt met een hoek van 45 graden afgesneden.
- Schubbendak: de leien zijn aan de onderkant rond afgesneden. Het patroon dat zo ontstaat vertoont schubben in rechte lijnen. Bij het schubbendak van de Rijndekking liggen de schubben in schuinoplopende rijen.
- Leuvense dekking of dekking met open voeg: de leien liggen niet tegen elkaar aan. Van de leien in de onderliggende rij blijft zo niet alleen het onderste deel, maar een T-vormig deel zichtbaar.
Maasdekking
(standaardvorm)
Koeverdak 
Schubbendak 
Leuvense
dekking
Maasdekking is in Bergh te zien op de daken van:
- De vooroorlogse kerken
- De pastorie in Kilder
- Het jachthuis op de Motte Montferland heeft een Maasdak in de vorm van een schubbendak (zie de foto hierboven).
- De St. Suitbertuskerk in Stokkum heeft een gewoon Maasdak, maar in het dakdeel boven de hoofdingang is in het midden – ter versiering – een gedeelte in schubbendekking gelegd.
