Maria van Nassau

Het beeld van Maria van Nassau, in 1999 onthuld in de tuin van een van de boerderijtjes in Ulft waar ooit Kasteel Ulft stond.

Haar levensloop

Maria van Nassau was een dochter van Willem (de Rijke) van Nassau en Juliana van Stolberg, en de oudste zus van Willem van Oranje. Ze werd op 18 maart 1539 geboren in Dillenburg.

Op 17-jarige leeftijd trouwde zij op 12 november 1556 te Meurs in Duitsland met Willem IV graaf van den Bergh. Van hem is alom bekend dat hij in de Tachtigjarige Oorlog eerst meestreed aan de kant van zijn zwager Willem van Oranje, maar later de zijde van de Spanjaarden koos. Wat Maria van dit 'verraad' vond, kan men lezen in een artikel van Joop de Haan in het lijfblad van de Heemkundekring Bergh, Old Ni-js nr. 41: 'de gravin steunde hoorbaar toen op Huis Bergh het Document van Overgang getekend werd door haar echtgenoot'.

Geen leed is de gravin bespaard gebleven. In totaal zestien familieleden verloor zij tijdens haar leven: vier dochters, drie zonen, haar echtgenoot, vier broers en twee zusters alsmede haar ouders. De doodsoorzaak van haar zoons en broers moet meestal gezocht worden op het slagveld. In 1591 verdronken haar dochters Wilhelmina en Juliana in de Oude IJssel bij Kasteel Ulft.

Maria overleed op 28 mei 1599 op Kasteel Ulft. Huis Bergh werd op dat moment bezet door troepen van Oranje, zodat zij niet in de grafelijke grafkelder begraven kon worden. Zij werd bijgezet in de kelder van een van de kleine torens van Kasteel Ulft. Hier bevonden zich al de stoffelijke resten van haar man, haar dochters Wilhelmina en Juliana, en haar zonen Oswald, Adam en mogelijk ook Lodewijk.

In de loop van de 18e eeuw raakte Kasteel Ulft in verval en werd geleidelijk aan afgebroken. In 1761 werd de toren met de stoffelijke resten gesloopt, waarna de doodskisten werden overgebracht naar de kerk in Gendringen. Bij de grote brand van Gendringen in 1830 is ook de kerk in vlammen opgegaan. In 1955 zijn bij opgravingen ter plekke menselijke beenderen gevonden, maar die konden niet aan de graaflijke familie worden gerelateerd.

Waar ooit Kasteel Ulft stond werden twee Saksische boerderijtjes gebouwd. Boven de voordeur van een daarvan is een wapensteen ingemetseld met het alliantiewapen van de graven van Bergh en de graven van Nassau. In de tuin werd in 1999 ter gelegenheid van Maria van Nassaus 400ste geboortedag een bronzen beeld van haar onthuld.

Er zijn twee straten naar haar vernoemd: de Maria van Nassaulaan in 's-Heerenberg en de Maria van Nassaustraat in Westervoort.

Maria van Nassau en het Stift Elten

Maria van Nassau was een volle nicht van Magdalena van Wied-Runkel, die van 1544 tot 1572 de negentiende abdis van het Stift Elten was. Abdis Magdalena was in 1557 een van de peetouders van Magdalena van den Bergh, het eerste kind van Maria van Nassau en graaf Willem IV.

Een andere peetouder was Hermann Georg van Limburg Stirum, die in 1563 de vader zou worden van Agnes van Limburg Stirum. Zij zou later de eenentwintigste abdis van het Stift Elten worden. Hermann Georg van Limburg Stirum was een kleinzoon van Walburg van den Bergh, een zus van Willem III van den Bergh, die op zijn beurt de grootvader was van graaf Willem IV. Deze samenkomst van (familie van) abdissen van het Stift Elten rond de persoon van Maria van Nassau is waarschijnlijk toeval, maar gezien haar verwantschap met de abdissen ook opmerkenswaardig.

Correspondentie met Willem van Oranje

De handtekening van Maria van Nassau onder de hiernaast genoemde brieven uit Bremen.
Maria van Nassau aan Willem van Oranje, 24-12-1573 en 5-9-1576, De correspondentie van Willem van Oranje, brieven nrs. 5633 (boven) en 5634 (onder).

In de overgeleverde correspondentie van Willem van Oranje bevinden zich drie brieven van de prins aan zijn zus Maria en drie brieven van Maria aan haar broer de prins. In twee brieven die zij in 1573 en 1576 vanuit Bremen verstuurde, schreef zij over de goede gezondheid van haarzelf en andere familieleden. In de brief uit 1573 wenste zijn haar broer tevens voorspoed bij de verovering van Zeeland. In 1565 werd zij door Willem van Oranje gevraagd peettante te willen zijn. De overige brieven gaan over bestuurlijke aangelegenheden.

Haar portret?

Maria van Nassau in het Prinsenhof in Delft

Maria van Nassau in het weeshuis in Buren

Het linker schilderij hierboven is een veel gebruikt portret van Maria van Nassau. Volgens sommigen is de geportretteerde de vrouw van graaf Willem IV van den Bergh, maar algemeen wordt aangenomen dat het haar nicht Maria van Nassau (1556–1616) voorstelt, een dochter van Willem van Oranje.

De Antwerpse portretschilder Adriaen Thomasz Key (ca. 1544 – ca. 1589) maakte dit werk in olieverf op hout. Het formaat zonder lijst is 48 x 34 cm. Wanneer Key het portret maakte is niet bekend. Het jaar 1579 wordt genoemd, maar een ruimere schatting is "tussen 1580 en 1590". In 1579 was Willem van Oranjes dochter 22 of 23 jaar. Het feit dat de afgebeelde vrouw ouder lijkt, wordt wel aangevoerd als argument dat het de vrouw van graaf Willem IV is, die toen veertig jaar oud was.

De vrouw op het portret draagt rijke kleding, geborduurd met gouden stiksels. Om haar nek en haar hoofd draagt ze dure sieraden. Er wordt wel verondersteld dat het de sieraden zijn die de dochter van Willem van Oranje kreeg toen zij in 1595 trouwde met Filips van Hohenlohe-Neuenstein, maar dat haalt bovengenoemde datering onderuit. De leeftijd van 39 jaar bij haar huwelijk past dan weer wel bij het "oude uiterlijk" van de geportretteerde.

Het sterkste argument dat de geportretteerde de dochter van Willem van Oranje is en niet de vrouw van graaf Willem IV, is het portret in het weeshuis van Buren. Maria de dochter heeft dit in 1613 in haar hoedanigheid van gravin van Buren gesticht. Het portret, gemaakt in 1658 door I. de Jager naar een eerder werk Paulus Mooreelse, is de enige andere afbeelding van haar die bekend is. Het toont grote gelijkenis met het portret in het Prinsenhof.

Museum het Prinsenhof in Delft kocht het portret op 3 juli 1996 op een veiling bij Sotheby's in Londen. Het maakt nu deel uit van de collectie van het museum (inventarisnummer PDS 215), maar wordt daar niet tentoongesteld.

Overigens is er ook onduidelijkheid over het portret van een jongeman waarvan wordt aangenomen dat het Maria's echtgenoot graaf Willem IV voorstelt. Of niet.

Evenementen

• In 2014 bracht de Firma Weijland + Consorten uit Zwolle de theaterproductie Maria van Nassau van Huize Ulft. De uitvoeringen vonden plaats in en om het DRU-industriepark in Ulft.
• Van 26 mei 2022 tot in 2023 liep in het Stadsmuseum Bergh de expositie Maria, gravin tussen twee vuren.

Bronnen

• Old Ni-js:
  • Nr. 41, blz. 40–49
  • Nr. 119, blz. 8–9
• Mr. A.P. van Schilfgaarde:
  • Het Huis Bergh, Maastricht 1950, blz. 185-186
  • Het archief van het Huis Bergh (boek), Inleiding, blz. 50, 52–53
• Hans Hegman, Maria van Nassau, gravin tussen twee vuren. In: De Ganzeveer. Historisch tijdschrift Oudheidkundige Vereniging Gemeente Gendringen, nr. 97, februari 2023, blz. 39–46, en nr. 98, juni 2023, blz. 9–14
• Archief Huis Bergh: Briefregesten 5922 en 6058
• De correspondentie van Willem van Oranje
• Collectie Museum Prinsenhof Delft
• Het portret in Delft op Wikimedia en de links daarin