Wiel, Arnoldus te (senior)

Arnold te Wiel senior werd op 2 mei 1790 geboren in Megchelen als zoon van Jan Hendrik te Wiel en Anna Beugel. In 1817 trouwde hij met Maria van Uum, die in 1791 in Azewijn werd geboren als dochter van Damianus van Uum en Theodora Cornelissen.

Het echtpaar vestigde zich in Azewijn en kreeg zeven kinderen:

• Johanna (1818-1842)
• Theodora (1820-1843)
• Engelbertus (1822-1884)
• Arnoldus (1824-1898)
• Hendrika (1826-1857)
• Johannes (1829-1858)
• Bernardus (1831-1842)

Arnolds beroep was aanvankelijk timmerman, maar hij werkte zich op tot architect. Hij deed onder meer het timmer- en onderhoudswerk van Huis Bergh en van het Gasthuis van 's-Heerenberg. Bovendien was hij gemeentearchitect van de gemeente Bergh.

Op 16 september 1857 heeft hij bij notaris Frans de Both in Varsseveld een akte van boedelafstand laten opmaken. De bejaarde architect en weduwnaar (zijn vrouw was al in 1834 overleden) droeg daarmee zijn bezittingen over aan zijn zoon Arnold te Wiel junior.

Arnold senior stierf op 7 september 1871 op de hoge leeftijd van 81 jaar. Op 12 september werd hij begraven op het kerkhof van Azewijn

Zijn bouwwerken

De pastorie van Azewijn

Er zijn diverse bouwwerken van Arnold te Wiel bekend, maar het blijft altijd raden of Arnold senior of Arnold junior de architect was. Het kan heel goed zijn dat veel van deze gebouwen, gezien hun bouwjaar, het resultaat zijn van samenwerking tussen vader (1790-1871) en zoon (1824-1898).

Een van de bekendste bouwwerken van de Te Wiels is de pastorie in Azewijn uit 1867. Op 9 september 2006 heeft dit gebouw de eerste Monumentenprijs van de gemeente Montferland gekregen. De pastorie werd destijds gebouwd, omdat Azewijn in 1867 een zelfstandige parochie was geworden.

In totaal zijn er in Bergh en de Achterhoek 52 gebouwen bekend die door een Te Wiel zijn gebouwd. Van Arnold senior en junior zijn dit onder andere, gerangschikt naar het jaar van voltooiing:

• 1854: De r.-k. kerk in Ter Gun, de voorloper van de huidige Sint-Martinuskerk in Gaanderen. In 1893-1894 werd een toren toegevoegd naar een ontwerp van architect Gerard te Riele. In 1914 werd de kerk van Arnold te Wiel vervangen door nieuwbouw. Hierbij bleef te toren van Te Riele staan.
• 1855: De r.-k. pastorie van 's-Heerenberg op de hoek van de Hofstraat en 's-Gravenwal.
• 1855: De r.-k. kerk in Megchelen, de voorganger van de huidige Sint-Martinuskerk uit 1935.
• 1855: De r.-k. kerk in Breedenbroek. In 1881 werd een priesterkoor toegevoegd naar een ontwerp van architect Te Riele. De kerk bestaat nog en is een gemeentelijk monument (gemeente Oude IJsselstreek).
• 1864: De r.-k. kerk in Meddo. De kerk bestaat nog en is een gemeentelijk monument (gemeente Winterswijk).
• 1864: Verbouw van de etage van de grote schuur van Huis Bergh tot vergaderzaal.
• 1865: "Taksatie der vorstelijke gebouwen in waarde met betrekking op den tegenwoordigen toestand en de tegenwoordige bestemming en in aanslag der kosten van herbouwing op dezelfde grootte" (t.b.v. brandverzekering).
• 1866: Het huis van Jan Dijker in Azewijn.
• 1867: De pastorie in Azewijn.
• 1868: De r.-k. kerk in Harreveld. In 1888 brandde de toren na blikseminslag af, maar werd onder leiding van architect Te Riele gerestaureerd. De kerk bestaat nog en is een rijksmonument.
• 1871: De synagoge in 's-Heerenberg.
• 1871: De r.-k. kerk in Vragender. De bouw begon in 1869 naar een ontwerp van de Duitse architect Schneider. Deze sneuvelde in de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871, waarna Arnold te Wiel de leiding van de bouw heeft overgenomen. De kerk bestaat nog en is een gemeentelijk monument (gemeente Oost-Gelre).
• 1873: Het huis van R. Otten, smid in Azewijn.
• 1875: De r.-k. pastorie in Vragender.
• 1888: De r.-k. pastorie in Zeddam.
• 1895: De Marechausseekazerne in 's-Heerenberg.

Bronnen

• Bevolkingsregister Bergh
• WieWasWie
• John Thoben
• Erfenis voor vandaag en morgen (kerken Breedenbroek, Meddo, Vragender)
• Wikipedia (alle genoemde kerken)