St. Martinus Wijnbergen

Inleiding

De St. Martinuskerk te Wijnbergen is op de grens van het graafschap Bergh gebouwd omdat de katholieke eredienst in Doetinchem niet meer in het openbaar mocht worden uitgeoefend. Een brok van het middeleeuwse kerspel Doetinchem stond onder de rechtsmacht van de heren, sinds 1486 graven van Bergh.

Op 23 april 1705 werd Joannes Bernardus Plasman tot pastoor benoemd. Hij vestigde zich, evenals zijn voorgangers, op de Kemnade. Omdat de Kemnade in 1728 in andere handen overging, vestigde pastoor Plasman zich aan de Hoop in Wijnbergen, op de uiterste grens van het graafschap Bergh. Dit was het eerste zelfstandige kerkje dat na de Reformatie gesticht werd. Doetinchem en omgeving behoorde ook hiertoe.

Op het erf Ter Gun bij de Pol (Gaanderen) werden eveneens kerkdiensten gehouden. De pastoors van Wijnbergen namen ook daar de diensten waar.

In 1771 noteerde de pastoor in opdracht van de landdrost van Zutphen dat de kerk bezocht werd door de katholieken van de stad Doetinchem, de buurtschappen Gaanderen, Slangenburg, IJzevoorde, Oosselt, Langerak, Dichteren en Brunsveld onder Zelhem. Uitzonderingen: uit Gaanderen gaat de huishouding van Haammaker naar Terborg en uit Dichteren gaan de bewoners van Barlham en Ter Hegge naar Wehl. Uit het graafschap Bergh gingen alle katholieke inwoners van Wijnbergen naar deze kerk met uitzondering van acht huishoudens die naar Zeddam gingen.

In 1813 heeft de kerk door de hoge waterstand veel schade geleden. Pastoor Klein Tünte vroeg daarom een regeringssubsidie van 3000 gulden.

De Sint Martinusparochie is inmiddels opgegaan in de Maria en Laurentius Parochie.

• 
• 
• 

Orgel

Bij het binnentreden van de kerk bevindt men zich onder het orgel. Dit is gebouwd door Julius Heinrich Derdack, meesterknecht bij de bekende orgelbouwer J.G. Lohman te Zutphen. Na het overlijden van laatstgenoemde zette de meesterknecht met de weduwe Lohman het bedrijf voort. Het is niet ondenkbaar dat Lohman het instrument nog grotendeels heeft gebouwd. Op de achterwand van de ventielkast bevindt zich een plaatje met het opschrift: "J.H. Derdack, orgelbauer 1872 Zutphen". Het front van het orgel is vijfdelig: een hoge halfronde en centrale middentoren en twee halfronde lagere zijtorens die twee enigszins concave (holrond) gedeelde velden flankeren. Het front telt in totaal 45 pijpen. In 1922 en in 1929 hebben reparaties aan het orgel plaats gehad.

Glas-in-lood-ramen

De gebroeders Pelgrum schonken geld voor uitbreiding van de kerk. Uit dankbaarheid werden hun patroonheiligen afgebeeld in de glas-in-lood-ramen: Antonius, Jacobus en Wilhelmus.

De andere heiligen die zijn afgebeeld, zijn: Albertus, Andreas, Caecilia, Elisabeth, Gregorius, Martinus en Willibrordus.

Schilderijen

In de kerk hangen drie werken van Metellus, die hij in 1781 vervaardigde. Oorspronkelijk deden zij dienst als altaarstukken. Nu hangen zij als afzonderlijke schilderijen in de parochiezaal. In 2005 werden deze kunstwerken gerestaureerd, omdat ze in deplorabele toestand verkeerden. De werken stellen voor de Aanbidding der Wijzen (afkomstig van het hoogaltaar), Het kind Jezus verschijnt aan de H. Antonius van Padua en de H. Dominicus ontvangt de rozenkrans van Maria.

Klokken

De Martinuskerk bezit twee klokken die in de Tweede Wereldoorlog op 7 januari 1943 naar beneden worden gehaald. Het ene klokje is historisch niet interessant en wordt rechtstreeks naar Hamburg gezonden om in de smeltoven te verdwijnen; het is de klok die bij de grote verbouwing van de kerk in 1910 door Eysbouts te Asten is geleverd en die O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand is gedoopt. Het voormalige 's-Heerenbergse raadhuisklokje van Segewijn Haitiseren (1531) wordt naar Ulft vervoerd en als alarmklok gehangen in de toren van de Sint-Petrus en Pauluskerk. (Waar is het nu?)

Pastoors

• Joannes Bernardus Plasman (1705-1742)
• Christophores Henricus Offermans (1742-1751)
• Petrus Borgers (1751-1759)
• Johannes Huybers (1759-1786)
• Wenceslaus Basilius van Vleuten (1786-1806)
• Gerardus Troost (1806-1809)
• Joannes Franciscus Moeshak (1809-1811)
• Johannes Arnoldus Derkson (1811-1818)
• Jacobus Christianus Klein Tünte (1818-1823)
• Simon Theodorus Messing (1823-1829)
• Joannes Thijssen (1831-1848)
• Antonius Hulshof (1848-1851)
• Joannes Peters (1851-1857)
• Joannes Wilhelmus van Til (1857-1867)
• Cornelis de Jong (1867-1886)
• Wilhelmus Johannes Brandhoff (1886-1895)
• Adrianus Dorrestijn (1895-1900)
• Petrus van den Oever (1900-1902)
• Joannes Liborius Maria Hoorneman (1902-1907)
• Andreas Antonius Leonardus Ledel (1907-1934)
• Christiaan Heinrich Schweigmann (1934-1954)
• Charles Pierre Gerard Schaepman (1954-1961)
• Henricus Jozef Heijman (1961-1976)
• H.W. Voskuilen
• Henny van Wijnbergen

Adres

Doetinchemseweg 11
7007 CA
Wijnbergen

Kaart

<googlemap lat="51.953728" lon="6.286175" zoom="17" height="250"> 51.953609, 6.285859 </googlemap>

Bronnen

Literatuur, aanwezig in de bibliotheek van de Heemkundekring Bergh:

• J.W.S. Steijntjes e.a.: Wetenswaardigheden en programma St. Martinuskerk Wijnbergen 200 jaar (1978)
• A.K. Kisman (na 1992): St. Martinuskerk Wijnbergen (gemeente Doetinchem)
• John Thoben: De klokken van 's-Heerenberg (in Old Ni-js 25; opnieuw geplaatst in nummer 51)
• Inzake schilderijen: Frans van Gorkum