Englisch, Theodorus ab

Predikant in 's-Heerenberg

Theodorus ab Englisch was van 1653 tot zijn overlijden in 1667 predikant in 's-Heerenberg. Zijn voorganger was dominee Lomeyer.

Zijn achternaam komt ook voor als Ab Engelsch. Verder wordt zijn vadersnaam weleens tussengevoegd, zodat hij vermeld wordt als Theodorus Cornelii ab Englisch.

Ab Englisch was een Benedictijner monnik die zich had aangesloten bij de Reformatie. Vanaf 1648 had hij in Didam gestaan, waar hij met zijn fel anti-Roomse houding de nodige onrust had veroorzaakt. Volgens eigen zeggen moest hij wel zo zijn, omdat men hem anders als uitgetreden monnik niet zou vertrouwen. Een dergelijke papenhater hadden de katholieke graaf Albert en zijn vrouw liever niet als predikant van de kerk vlak naast hun kasteel, dus toen Ab Englisch door de kerkraad werd voorgedragen, beriepen zij zich op hun collatierecht. Zij hadden liever een mildere Calvinist en stelden in plaats van Ab Englisch ene Petrus Streyardus voor. Maar de leden van de kerkraad, gesteund door de classis in Zutphen, erkenden het collatierecht niet en beriepen zich op de vrije keuze die de protestanten hadden bij het beroepen van hun voorgangers. Daarnaast kwamen zij met het oneigenlijke argument dat Streyardus niet alleen slecht preekte, maar bovendien zo klein en lelijk was dat de kinderen er bang van werden.

Het heeft heel wat voeten in aarde gehad, maar uiteindelijk werd Ab Englisch aangesteld op voorwaarde dat hij zich niet met politieke kwesties zou benoemen – met andere woorden de rust in 's-Heerenberg niet zou verstoren. Die voorwaarde was echter voor meerdere uitleg vatbaar. Geloofsuitingen in het openbaar waren verboden, dus Ab Englisch verzette zich tegen alles wat op straat naar de katholieke Kerk verwees. Het was de taak van het stadsbestuur het verbod te handhaven, vond Ab Englisch, dus het was niet zijn schuld dat er beroering ontstond als hij protesteerde. Hoe kon hij accepteren dat een monnik door de stad liep te bedelen voor het herstel van zijn klooster in Bocholt en daar niet alleen toestemming voor had gekregen, maar zelf geld uit de stadskas? Of dat kort daarop twee mannen geld uit de stadskas kregen voor de restauratie van de dom in Xanten.

De werkwijze van Ab Englisch zorgde voor veel spanning. Als de gereformeerden naar de kerk gingen, liepen de katholieken, zowel uit de stad als van buiten, in drommen om hen heen op weg naar hun eigen kerkdienst in de kapel van het kasteel. Dan werd er over en weer flink gescholden. Ab Englisch klaagde hierover, maar hij leek te vergeten dat de agressieve taal die hij op de kansel uitsloeg niet hielp om de rust te doen weerkeren. Door tegen het katholicisme te vechten, hoopte hij de bevolking voor het protestante geloof te winnen. Dat is hem niet gelukt.

Ab Englisch overleed in 1667 en werd opgevolgd door dominee Damman Crusius.

In 1698, ruim dertig jaar na zijn overlijden, droegen Ab Englisch' erfgenamen een weiland over aan het Gasthuis in 's-Heerenberg in ruil voor een ander stuk grond. Het regest bij de akte luidt:

Diederick Tiellemans, drost van de hoogheid Wisch en stadhouder van de graafschap Bergh, oorkondt dat de erfgenamen van Theodorus ab Englisch en zijn echtgenote Francijntien Camphuis overdragen aan het gasthuis, een weiland in de buurtschap Lengel, gelegen aan het Trappige Straetje, in ruil voor een stuk land uit het goed Borchlengel.

Zijn kinderen

Ab Englisch was getrouwd met Francijntien Camphuis.

Hun drie oudste kinderen werden in Didam gedoopt: Gerardus Johannes, 29 oktober 1648 Maria, 6 oktober 1650 Helena, 12 december 1652

In 's-Heerenberg werden nog vijf kinderen gedoopt. (geen naam vermeld), 5 november 1654 Clara Margareta, 5 oktober 1656 Theodorus, 11 maart 1659 Cornelius, 28 februari 1664 Catrijne, 29 april 1666

Zijn broer Johannes

In het najaar van 1656 steunde Theodorus zijn broer Johannes ab Englisch in een conflict met de classis van Zaltbommel over diens benoeming tot predikant in Rumpt en Gellicum in de westelijke Betuwe. De classis had Johannes na een examen afgewezen, mede op aandringen van de lidmaten uit Rumpt, die zeiden hem niet te kunnen verstaan. Johannes – en bijgevolg ook Theodorus – kwam uit Emmerik. Een andere reden voor de afwijzing was dat Johannes nog niet zo lang geleden uit het pausdom was overgekomen. Hij was dus net als zijn broer van oorsprong katholiek.

Theodorus tekende beroep aan tegen de afwijzing van zijn broer door de Zaltbommelse classis. Dit beroep werd behandeld op de Gelderse Synode van 2 tot 10 september 1657 met als resultaat dat Johannes, na een herexamen, alsnog in Rumpt en Gellicum benoemd werd.

Bronnen

• Bergh; Heren, Land en Volk, blz. 208-210
• Zutphensch Classicael Register door E.W. Verbeek, predikant te Warnsveld, uitgegeven omstreeks 1775 door A.J. van Hoorn, boekverkoper te Zutphen, deel 2, blz. 8, 12
• Het gereformeerde Piëtisme en de Nadere Reformatie in de classis Bommel tot 1660, W.J. op 't Hof in: Geloven tussen de rivieren. Verkenningen in de Gelderse kerkgeschiedenis, S.E.M. van Doornmalen et. al. (red.), Eburon, Delft (1999), blz. 145-147
• Erfgoed Centrum Achterhoek en Liemers, archieftoegang 0166, inventarisnummers 74 en 203