Rechtspraak

Vroeger…

Door de eeuwen heen is er over inwoners van de heerlijkheid en het graafschap Bergh en daarna de gemeente Bergh, rechtgesproken.

Van de middeleeuwen tot aan het eind van de 18e eeuw was de rechtspraak in handen van de heren en graven van Bergh. Het was een van de belangrijkste middelen waarmee zij hun gezag konden laten gelden. Toen in 1798 de grondwet van de Bataafse Republiek in werking trad, verloren zij hun recht op rechtspreken.

In de rechtbank lieten de heren en graven zich meestal vertegenwoordigen door een landdrost, schout, richter of ambtman. Er waren drie niveaus van rechtspraak ofwel jurisdictie.

• De hoge jurisdictie gold voor misdaden waarvoor de doodstraf kon worden uitgesproken en uitgevoerd. Een andere naam voor de hoge jurisdictie is daarom halsrecht. In Bergh werden terdoodveroordeelden opgehangen aan de wipgalg op de Galgenberg. Voor de heks Mechteld ten Ham was er de brandstapel.
• De middelbare jurisdictie was er voor andere criminele en civiele rechtspraak. Het onderscheid met de hierna volgende lage jurisdictie is niet erg scherp.
• De lage jurisdictie gaf de bevoegdheid notariële taken uit te voeren, zoals het opmaken van testamenten en verkoopaktes. Ook lichtere vergrijpen vielen hieronder, die door de schout en schepenen konden worden afgehandeld.

Boetes en proceskosten waren inkomsten voor de heer of graaf. Het bezit van terdoodveroordeelden kon hij in beslag laten nemen.

Ook in veel van zijn andere bezittingen kon de heer of graaf van Bergh (laten) rechtspreken. Waar de bronnen melden dat hij "de hoge en lage" jurisdictie bezat, kan worden aangenomen dat hij ook de middelbare jurisdictie bezat. Binnen Bergh waren er aparte rechtbanken in de heerlijkheden Etten en Gendringen. In Berghs Wisch deelde de graaf van Bergh zijn rechten met de heer van Wisch; in Sambeek met de heer van Cuijk. Verder kon hij (laten) rechtspreken in Boxmeer (met een aparte rechtbank voor lage jurisdictie in Sint Anthonis), Breedenbroek, Diksmuide, Hedel, Homoet, Millingen, Pannerden, Spalbeek, Stevensweert, Well en Westervoort.

… en nu

Sinds de opheffing van de heerlijke rechten in 1798 geldt in Bergh en de rest van Nederland het systeem van rechtspraak dat we, met de nodige hervormingen en reorganisaties, nu nog kennen. Bergh viel sinds de oprichting in 1828 onder het kantongerecht in Terborg. Het kantongerecht als laagste niveau in de rechtspraak werd in 2002 opgeheven en geïntegreerd in de rechtbank. In die hoedanigheid is de rechter in Terborg zitting blijven houden tot de opheffing in 2013. De taken werden overgenomen door de rechtbank in Zutphen.

Belangrijke Berghse rechtszaken zijn die tegen de moordenaar van Marietje Hartjes in 1912 en die van het Azewijnse paard in 1914.

Bronnen

• Het archief van het Huis Bergh (boek)
• Heerlijkheid op Wikipedia
• Gelders Archief inleiding bij inventarisnummer 0107, Kantongerecht te Terborg