Frederik III van den Bergh

Heer Frederiks wapen met daarboven zijn helmteken zoals beschreven in de tekst hiernaast.

Frederik III van den Bergh was van 1387 tot zijn dood in 1416 de laatste heer van Bergh uit het Huis de Monte. Hij was de opvolger van zijn vader Willem. De naam Frederik kwam in het geslacht Van den Bergh vaker voor. Klik hier voor een overzicht.

Heer Frederik trouwde omstreeks 1370 met Katharina van Buren. Uit dit huwelijk werd slechts één dochter geboren, Sophia. Daarnaast had hij een buitenechtelijke zoon, Jan van den Bergh, genaamd Raffenbergh.

In 1388 kreeg hij van de bisschop van Utrecht de heerlijkheid Didam in leen, maar zonder het kasteel. Dit was het bezit van de graven van Meurs, die het in 1456 verkochten aan heer Frederiks kleinzoon en opvolger Willem II van den Bergh.

In 1399 verhief de bisschop van Utrecht de stad 's-Heerenberg tot een zelfstandige parochie, die werd afgescheiden van de parochie Zeddam. Tot 1853 omvatte deze parochie alleen de stad binnen de grachten. Heer Frederik liet bij de verheffing de kapel die zijn voorvader Adam I van den Bergh rond 1260 had gebouwd, aan de westkant uitbreiden, waarmee de parochiekerk ontstond.

Zijn dochter Sophia trouwde omstreeks 1395 met Otto van der Leck, heer van Hedel en Almsteen. Zij overleed al op 27 mei 1412, toen haar vader Frederik nog leefde. Sophia en haar man Otto zijn dus nooit vrouwe en heer van Bergh geweest.

Toen heer Frederik op 3 oktober 1416 als laatste in de mannelijke lijn van zijn geslacht overleed, werd hij direct opgevolgd door zijn kleinzoon Willem, die hierboven al vermeld wordt. Deze ruilde in 1441 zijn vaders achternaam Van der Leck in voor die van zijn moeder, Van den Bergh.

In zijn tijd werd het Wapenboek Gelre samengesteld. Tussen vele honderden andere wapens toont dit boek zijn wapen met daarboven een helm, zoals op de afbeelding hiernaast te zien is. De helm is bedekt met een loshangende doek en een helmkroon. Uit de helmkroon steekt het eigenlijke helmteken, een baniervlucht. Dit was oorspronkelijk een versiering aan weerskanten van de helm die bestaat uit langgerekte, rechthoekige vleugels. Als de heer van Bergh in vol ornaat uitreed, droeg hij een helm die op deze manier versierd was. Behalve aan zijn wapenschild was hij dan ook te herkennen aan zijn helmteken. Nu is de baniervlucht een gestileerd vleugelpaar zoals die de wapens van De Stuers en Kleinpenning sieren.

Een meer persoonlijke variant van heer Frederiks wapen is te zien in het gebrandschilderde raam dat bij de restauratie van 1925–1926 is aangebracht in de noordmuur van de huidige protestantse kerk in 's-Heerenberg. Hierin is een viertal wapens afgebeeld, waarvan het linker de wapens combineert van Bergh en van Bylandt (een zwart kruis op een gouden veld). Dit zijn de wapens van heer Frederiks ouders. Het gecombineerde wapen is te zien op foto nr. 3 in dit fotoalbum.

Frederiks overlijden op 3 oktober 1416 wordt, net als dat van zijn vrouw, dochter, schoonzoon en kleinzoon vermeld in een lijst in een aldt boecksken uit de tweede helft van de 15e eeuw. De lijst begint met de bede In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, amen. Hierna volgt onder het jaar 1416 zijn overlijden:

Anno domini MCCCCXVI ipso die beatorum Ewaldorum, et erat in die Sabbati, obiit dominus Fredericus, miles, dominus de Monte et de Bylandt, circa horam secundam post meridiem, cuius anima requiescat in pace.

(In het jaar des Heren 1416 op de heilige dag van Ewald, en het was een zaterdag, overleed heer Frederik, ridder, heer van Bergh en Bylandt, rond twee uur na de middag, zijn ziel rust in vrede.)

Het was destijds gebruikelijk een datum aan te duiden volgens de heiligenkalender. Frederiks sterfdag 3 oktober is de naamdag van Ewald de Witte en Ewald de Zwarte, twee Engelse missionarissen uit de zevende eeuw die nu de patroonheiligen van Westfalen zijn.

Bronnen

• Het archief van het Huis Bergh, blz. 21–22, 106
• Huis Bergh – kasteel-kunst-geschiedenis, blz. 29
• R.W.Tadama in Verslag over het oud grafelijk-Berghse archief te 's-Heerenberg, uitgeverij I.A. Nijhoff, Arnhem (1846), blz. 7
• Wapenboek Gelre op Wikipedia
• Archief Huis Bergh, inventarisnummer 1871, met een transcriptie door mr. A.P. van Schilfgaarde in: Oude aanteekeningen omtrent de heeren en graven van den Bergh, Maandblad van het Genealogisch-Heraldisch Genootschap De Nederlandsche Leeuw, 45ste jaargang (1927), nr. 4, blz. 99
• Heiligenkalender