Bijdragen aan Berghapedia? Klik hier om je aan te melden !
Grafelijke molen 's-Heerenberg
De grafelijke molen in 's-Heerenberg was een van de vier dwang- of banmolens, die Willem II van den Bergh tegen 1450 heeft laten bouwen. Anders dan de andere drie dwangmolens (bij Didam, Gendringen en Zeddam), was de 's-Heerenbergse molen geen stenen torenmolen, maar een houten standerdmolen. Hij stond buiten de Molenpoort, ongeveer waar nu het oude katholieke kerkhof en het busstation zijn. De straat Stendermolen aan de rand van dit terrein herinnert aan deze molen.
Op de plek waar de molen werd gebouwd, had al een houten standerdmolen gestaan, maar die was in 1442 afgebrand. Dat zijn opvolger weer een standerdmolen was, blijkt onder meer uit een aantal rekeningen uit de periode 1469–1506 die in het archief van Huis Bergh worden bewaard. Hierin is sprake van een spill, staindert, stander en ass – de dikke stam waarop de molenkast rust.
Op 22 juli 1570 is de molen door de bliksem getroffen en geheel gedestrueert ende ontstucken van den donder ende blyxem geslagen. Een dergelijke verwoestende brand ligt meer voor de hand bij een houten standerdmolen dan bij een stenen torenmolen. Als aanwijzing dat de molen een torenmolen was, wordt wel gewezen op de akte van 5 oktober 1451 waarin heer Willem II uit elk van zijn molens te Berge, Sedam, Diedam en Gendringen een rente van een malder rogge en een malder malt schonk aan het Gasthuis in de Kellenstraat. Het feit dat de vier molens hier in een adem genoemd worden, is geen bewijs dat ze alle vier van hetzelfde type waren. Na de brand werd nog datzelfde jaar de nieuwe standerdmolen gebouwd. Het was een open standerdmolen: het balkenwerk van de voet was niet afgedekt en stond bloot aan weer en wind. De nog steeds bestaande Akkermolen in het Brabantse Zundert, die ook Berghs bezit is geweest, is ook een open standerdmolen. Willemsens molen in Etten, eveneens een grafelijke molen, was een gesloten standerdmolen.
De nieuwe standerdmolen is in 1826 bij herstelwerkzaamheden ingestort. Anton Alois van Hohenzollern-Sigmaringen, graaf van Bergh, heeft toen opdracht gegeven een beltmolen te bouwen. Die kwam te staan aan de Zeddamseweg achter de Joodse begraafplaats, waar de molen meer wind kon vangen.
De beschikbare kaarten en tekeningen tonen een standerdmolen. Klik op onderstaande afbeeldingen voor een vergroting.
Anonymus op basis van een tekening
van Abraham Zeeman
_Stadsgezicht.jpg){kind=small}
Bronnen
- Het Huis Bergh door mr. A.P. van Schilfgaarde, uitgeverij Leiter-Nypels, Maastricht (1950), blz. 39
- Molendatabase, databasenummers 3991, 3992 en 14604
- Archief Huis Bergh, inventarisnummers 1965, 2034, 2046, 2068, 2887; regesten 9 en 658
- Een artikel van H. Stam in De Graafschapbode van 19 januari 1959
- Standerdmolen op Wikipedia
