Anna van den Bergh (1579-1630)

Anna op een schilderij door een onbekende schilder uit het begin van de zeventiende eeuw
Collectie Stichting Huis Bergh, inventarisnummer 844

Haar levensloop

Anna van den Bergh werd in 1579 geboren als dochter van graaf Willem IV van den Bergh en Maria van Nassau. De naam Anna kwam in het geslacht Van den Bergh vaker voor. Klik hier voor een overzicht.

Vanwege de "noodzakelijke omzwervingen" van haar ouders werd gravin Anna in 1580 als baby ondergebracht op Slot Braunfels ten zuiden van Slot Dillenburg, het stamslot van de graven van Nassau. Op Slot Braunfels werd Anna verzorgd door haar tante Elisabeth van Nassau, die getrouwd was met Konrad van Solms-Braunfels. Samen met haar jongste zus Charlotte, geboren in 1582, werd zij op Slot Braunfels Luthers opgevoed. De zusjes zijn deze religie altijd trouw gebleven, terwijl hun broers tijdens hun verblijf in Brussel onder druk van het hof daar op het katholicisme zijn overgegaan. Na de dood van hun moeder in 1599 hebben Anna en Charlotte hun broers Frederik in Boxmeer en Hendrik in Stevensweert gediend. Zij zijn beide ongetrouwd gebleven.

In 1607 is zij gaan wonen op Kasteel Ter Aa ten zuidoosten van Den Bosch, dat haar broer Hendrik dat jaar had gekocht. In 1608 verhuisde zij naar het nabijgelegen landgoed Seldensate, dat haar broer Adolf toen had gekocht. Haar zus Charlotte betrok toen Kasteel ter Aa

Vanaf 1618 woonde Anna met haar zus Charlotte op Kasteel Annendaal in Opper-Gelre. Dit kasteel had zij laten bouwen op een grondstuk dat zij het jaar daarvoor had gekocht. Al vanaf 1615 had zij in de omgeving van Roermond, de hoofdstad van Opper-Gelre, grond en goederen gekocht. Het eerste was de pachtboerderij Hatenboer. Ook liet zij op enige afstand van het kasteel aan de Vlootbeek een watermolen bouwen en vijf kilometer verderop in het nu Duitse dorp Karken nog twee molens.

Anna overleed op 17 augustus 1630, 51 jaar oud, op kasteel Annendaal en werd begraven in Stevensweert, niet ver van Kasteel Annendaal.

Ongehuwde moeder?

Er wordt beweerd graaf Hendrik Kasteel Annendaal heeft laten bouwen voor zijn zussen Anna en Charlotte. De reden zou zijn dat zij de moeders waren (of een van hen de moeder was) van zijn buitenechtelijke kinderen Herman Frederik en Anna. Zij werden geboren tussen 1600 en 1606, maar wanneer precies is niet bekend, en zij worden vaak als neef en nicht van gravin Anna aangeduid. Dat graaf Hendrik de bouwheer was, is echter niet waarschijnlijk aangezien gravin Anna in 1617 zelf de grond heeft gekocht waarop het kasteel is gebouwd. Hoe dan ook, graaf Hendrik heeft nooit willen zeggen wie de moeder(s) van zijn kinderen was/waren.

Eveneens in 1618 – het jaar waarin gravin Anna op Annendaal ging wonen – heeft graaf Hendrik de heerlijkheden Rutten, Nederheim en Peen aan haar overgedragen. Die had hij kort daarvoor gekocht van zijn neef Filips Willem van Oranje-Nassau, de oudste zoon van Willem van Oranje. Volgens sommige historici kan ook graaf Filips Willem (1554–1618) de vader van Herman Frederik en Anna zijn geweest. De vraag is dan wel waarom zij als graaf en gravin van Bergh te boek staan en niet als graaf en gravin van Oranje-Nassau. Waren zij van vaders of moeders kant (of van beide kanten) inderdaad Van den Berghs? Het feit is dat graaf Hendrik beide kinderen in 1611 heeft gewettigd, waarbij de moeder zonder naam werd aangeduid als een "certaine damoiselle libre et non mariée" (een zekere juffrouw, vrij en ongehuwd). Hij was toen de enige nog (net) niet getrouwd mannelijke Van den Bergh. Buitenechtelijke kinderen waren voor de mannelijke adel geen probleem, zolang ze maar niet getrouwd waren. Voor de vrouwelijke adel waren buitenechtelijke kinderen echter een schande. Mogelijk heeft graaf Hendrik de kinderen onder druk van zijn familie gewettigd om een schandaal te voorkomen en niet omdat hij hun vader was.

Het archiefmateriaal geeft geen uitsluitsel over het ouderschap, maar een DNA-test kan wellicht althans één vraag beantwoorden: was graaf Filips Willem van Oranje-Nassau de vader van graaf Herman Frederik en gravin Anna? Graaf Filips Willem ligt, gebalsemd en wel, begraven in Sint Sulpitiuskerk in Diest (België), terwijl de stoffelijke resten van graaf Herman Frederik rusten in zijn praalgraf in Maastricht. Met de moderne technieken moet daar DNA uit te isoleren zijn. Maar de vraag of Anna en/of Charlotte de moeder van (een van) de kinderen was, is vanuit Berghs gezichtspunt interessanter.

Graaf Herman Frederik erfde bij gravin Anna's dood in 1630 de heerlijkheden Rutten, Nederheim en Peen van haar, wat, om bovenstaande gissingen gaande te houden, het gerucht sterkt dat hij voor haar meer was dan een neef. Bovendien, gravin Anna werd begraven in Stevensweert toen graaf Herman Frederik heer van Stevensweert was, terwijl gravin Charlotte, die maar een jaar later overleed, daar niet werd begraven (haar laatste rustplaats is niet bekend). Waarom zou graaf Herman Frederik zijn ene tante wel en de andere niet in zijn heerlijkheid hebben laten begraven? Was gravin Anna dan toch zijn moeder? We zullen het nooit met zekerheid weten.

Haar portret

Op het portret van Anna, gemaakt door een onbekende schilder, is kasteel Annendaal in een fantasievorm afgebeeld. Het schilderij hangt in Huis Bergh. Anna is afgebeeld als een ontwikkelde vrouw die kon lezen en schrijven, zoals blijkt uit het schrijfgerei op de tafel.

De Januskop op de tafel – een hoofd met twee gezichten – drukt uit dat Anna zich bewust was van de vluchtigheid van het aardse bestaan. De kop is een symbool van verleden en toekomst en van het verstrijken der tijd.

De munten en sieraden drukken niet alleen rijkdom uit, maar ook dat rijkdom voorbijgaand kan zijn. De trompet achter haar verbeeldt voorbijgaande roem.

Varia

Wijngoed Montferland produceert een rosé met de naam Cuvée Gravin Anna. Deze wijn is op de markt gebracht in een fles met een etiket waarop haar portret is afgebeeld.

Bronnen

• Old Ni-js nr. 109, blz. 4–10
• Het archief van het Huis Bergh (boek), blz. 55
• Huis Bergh – kasteel-kunst-geschiedenis, blz. 39
• Foundation Musick’s monument, een beschrijving van het schilderij
• Op Wikipedia:
  • Slot Annendaal
  • Kasteel Ter Aa
• Kasteel Ter Aa op Kastelen in Nederland