Processie Beek

De Beekse sacramentsprocessie

In Beek werd vanaf 1934 tot in de jaren 80 een sacramentsprocessie gehouden. Ze werd ingesteld door pastoor Peters en afgeschaft door pastoor Van Ewijk.

In de sacramentsprocessie droeg de pastoor het Heilig Sacrament, ook genoemd het Allerheiligste, in een monstrans met zich mee. Het Heilig Sacrament is een geconsacreerd hostie, die in de monstrans achter glas te zien is. De pastoor was daarbij gekleed in een koorkap, een liturgisch gewaad van zodanige snit dat hij daarmee de monstrans kon vasthouden zonder hem met zijn blote handen aan te raken. Hij liep onder een processiehemel, een baldakijn van kostbare stof, die door vier parochianen werd gedragen. Voor de processiehemel liepen twee parochianen met een flambouw; een kaarshouder op een lange stok. Dit geheel werd begeleid door enkele geestelijken en misdienaren, van wie er een 'n wierookvat droeg. Een monstrans is onhandig en te zwaar om lang te dragen, daarom werd er langs de route haltgehouden bij een of meer rustaltaren, waar gepreekt en gebeden werd.

De sacramentsprocessie in een onbekend jaar Foto's: archief Jan Meurs

De sacramentsprocessie in 1958 De dragers en schutters zijn van links naar rechts Bennie Tönissen, Koen Spliethof, Gerrit Hansen, Willem Neijenhuis, Theet Berndsen, Hent van der Heijden, Frans Putman, Lou Berntsen en kapitein Gerrit Heinst.

Waarom pastoor Peters juist in 1934 een sacramentsprocessie instelde, is niet meer bekend, maar het valt op dat in hetzelfde jaar ook in Stokkum en Babberich voor het eerst een sacramentsprocessie werd gehouden, terwijl die in Zevenaar toen juist werd afgeschaft. Wellicht was dat laatste voor de pastoors van Beek, Stokkum en Babberich een aanleiding ermee te beginnen. In Stokkum viel de eerste processie samen met het gereedkomen van de nieuwe begraafplaats. Dat was belangrijk, omdat processies in die tijd niet op de openbare weg mochten plaatsvinden, maar slechts binnen kerkgebouwen of op een besloten terrein in de openlucht.

Overigens zijn er plaatsen in Nederland waar processies van oudsher wél op de openbare weg gehouden mogen worden. Een van die plaatsen is Azewijn, waar van 1820 tot op de dag van vandaag jaarlijks een sacramentsprocessie plaatsvindt. Daarmee is deze processie in Bergh een unieke traditie. Op de pagina over de Azewijnse processie staat meer over het recht om in Nederland processies te houden.

Net als in Stokkum werd de eerste sacramentsprocessie in Beek op het kerkhof gehouden. De parochianen, dat wil zeggen bijna de gehele bevolking van Beek en Loerbeek, hadden voor de organisatie daarvan een collecte gehouden die ruim 250 gulden had opgebracht. Daarvan werden alle voorbereidingen bekostigd, zoals de versiering van het kerkhof.

De definitie van een "besloten terrein" werd al gauw ruim opgevat. De stoet stak toen ook de Sint Martinusstraat over naar de tuin van de toenmalige pastorie 't Weem aan de Weemstraat. Vervolgens hield de pastoor of een pater een preek bij het rustaltaar onder de grote zomerlinde voor Hotel de Roos. Deze boom staat er nog steeds, al is hij in 2018 geknot.

Uit De Graafschapbode van 6 juli 1934 De eerste sacramentsprocessie vond binnen de begrenzingen van het kerkhof plaats.

Uit De Graafschapbode van 14 juli 1937 De sacramentsprocessie trok dit jaar ook naar de pastorietuin. Met "processieweg" wordt hoogstwaarschijnlijk de route bedoeld; niet de landweg buiten Beek met die naam.

De zomerlinde nog in volle pracht

De zomerlinde geknot

Een traditionele datum voor sacramentsprocessies is Sacramentsdag ofwel het Hoogfeest van het Allerheiligst Sacrament. Deze kerkelijke feestdag valt op de tweede donderdag na Pinksteren (of de zondag dáárna). In 1934 viel Pinksteren op 20 en 21 mei, zodat Sacramentsdag toen op donderdag 7 juni viel. De eerste Beekse sacramentsprocessie werd echter een maand later gehouden, op zondag 8 juli. Het is niet bekend waarom deze datum gekozen werd, maar de Beekse sacramentsprocessies vielen altijd in juli.

De processie in 1960 naar het terrein Sint Martinusstraat

Aan de sacramentsprocessie namen alle Beekse verenigingen deel met hun vaandel of verenigingsvlag, waaronder prominent het Sint Jansgilde. Harmonie Volharding zorgde voor de muzikale begeleiding en er liepen bruidsmeisjes met bloemenmandjes mee. Langs de gehele processieweg stonden stokken waaraan geelwitte vlaggen wapperden; de vlag van Vaticaanstad. Aanvankelijk was de route noodgedwongen kort, zodat er maar één rustaltaar was. Later, vanaf 1948 of daaromtrent, werd de sacramentsprocessie wel op de openbare weg gehouden. Het kan niet anders, of de burgemeester Nederveen heeft hiervoor toestemming gegeven. Er kwamen toen vier rustaltaren, gebouwd door de bekende Beekse kerkbankenbouwer Keub Neijenhuis. Zodra de techniek het mogelijk maakte, werd er langs de gehele route een kabel gespannen met op diverse plaatsen een luidspreker, zodat de processiedeelnemers onderweg de gebeden en gezangen konden meebidden en -zingen

Toen de processie de openbare weg op mocht, trok de stoet van de Sint Martinuskerk over de Sint Martinusstraat, Pastoor van Angerenstraat, Sint Jansgildestraat en Peeskesweg naar de Processieweg en dan via de Provinciale Weg (Arnhemseweg) naar het plein bij de oude school op de hoek met de Sint Jansgildestraat. Op het schoolplein stond een van de vier rustaltaren.

Toen in 1951 het schoolplein niet meer beschikbaar was, werd Huis Bergh – eigenaar van het Bergherbos – om toestemming gevraagd om naar het voetbalveld van RKSV 't Peeske nabij bergmeer 't Peeske te mogen gaan (tegenwoordig is daar een camping). Deze toestemming werd verleend en sindsdien sloeg de processie op de Peeskesweg niet meer linksaf de Processieweg op, maar liep rechtdoor naar het voetbalveld. Langs de route stond er een rustaltaar bij het café van Heuthorst (nu De Steenbok), bij Peeskesweg 3 en op het voetbalveld. De route in tegengestelde richting voerde terug naar de kerk. Daar was na afloop nog een kort Lof.

In de jaren 60 werd de route verlegd naar het nieuwe voetbalveld van RKSV 't Peeske aan de Sint Martinusstraat, dat pastoor Walraven in 1961 had geopend.

In welk jaar pastoor Van Ewijk de Beekse sacramentsprocessie afschafte, kon nog niet worden nagegaan. Mogelijk was het na de vijftigste processie in 1983, het jaar ook waarin hij de parochie Beek aansloot bij een samenwerkingsverband met de parochies Wehl, Nieuw-Wehl en Kilder. Een opmerkelijk toeval zou daarbij zijn dat juist in 1983 het processieverbod uit 1848 werd opgeheven, zodat alle processies in Nederland voortaan vrijelijk en zonder toestemming van de overheid gehouden konden worden.

De bidprocessies tijdens de Kruisdagen

De Processieweg op de kadastrale kaart van 1822

Tijdens de Kruisdagen, dat zijn de maandag, dinsdag en woensdag voor Hemelvaart, worden er in de Rooms-Katholieke Kerk traditioneel bidprocessies gehouden voor een goede oogst ofwel om Gods zegen af te smeken over de vruchten der aarde. In veel parochies werden op die dagen in plaats van bidprocessies speciale kerkdiensten gehouden, maar in elk geval in Beek trokken geestelijken en gelovigen elke Kruisdag in alle vroegte in processie door het veld. Zij liepen dan vanuit de kerk via de Peeskesweg naar de landweg met de toepasselijke naam Processieweg, en dan via de Arnhemseweg weer terug naar de kerk.

Bij de bidprocessies tijdens de Kruisdagen liep voorop iemand met een kruis op een lange stok. Daarom heetten deze processies ook wel kruisprocessies. Maar ze gingen met minder pracht en praal gepaard dan de sacramentsprocessie, en mochten daarom wellicht altijd al over de openbare weg trekken. Of en wanneer deze kruisprocessies in Beek al voor de jaren van de sacramentsprocessie zijn gehouden, is niet bekend. Toch moet aangenomen worden dat dit ooit wel het geval is, want de Processieweg staat al op de kadastrale kaart van 1822 als Groene Processie Weg. Zodoende staat de Processieweg in Beek ook bekend als Groeneweg, een weg langs akkers en weilanden.

De processies naar de Mariakapel

De inwijding van de Mariakapel aan de Zuidermarkweg in 1946 ging gepaard met een processie. Daarna zijn er incidenteel tijdens Maria-vieringen nog wel processies naar deze kapel gehouden. De laatste keer was in mei 2005 ter gelegenheid van de herinzegening van de kapel.

Bronnen

• Bart Hendricksen / Veldwerkgroep Beek-Loerbeek
• De Graafschapbode van 27 juni en 6 juli 1934, 17 juli 1937 en 15 juli 1940
• Erfgoedcentrum Achterhoek Liemers, archieftoegang 0035: Rooms-katholieke parochie van de H. Martinus te Beek-Loerbeek, 1700-2018, inventarisnummer 228: Stukken betreffende de organisatie van de jaarlijkse sacramentsprocessie, 1948, 1951, 1983
• Kadastrale kaart op de Beeldbank Cultureel Erfgoed
• Vermelding van de sacramentprocessie in Babberich
• Vermelding van de sacramentprocessie in Zevenaar
• Op Wikipedia:
  • Sacramentsprocessie
  • Processieverbod