Willem III van den Bergh

Zijn geboorte

Willem III van den Bergh was graaf van Bergh van 1506 tot zijn dood in 1511. Hij werd op 24 juli 1468 geboren in 's-Heerenberg als zoon van Oswald I van den Bergh en Elisabeth van Meurs. Op 29 juli werd hij gedoopt.

Zijn geboorte wordt vermeld in een aldt boecksken uit de tweede helft van de 15e eeuw, waarvan een afschrift wordt bewaard in het archief van Huis Bergh:

Anno Domini MCCCCLXVIII ipso die Cristine virginis, in vigilia Jacobi apostoli, natus est nobilis Wilhelmus domicillus, primogenitus de Monte, ex parentibus nobilibus, patre Oiswaldo milite, domino de Monte et de Bylant, et ex matre nobili Elizabeth, filia nobilis Vincencii comitis de Moersa, et nobilis Anne, comitissa de Moersa, quae ex nobili progenie de Bavaria ortum duxit. Que Anna nobilis quinque fratres adhuc viventes habet, et plures nepotes. Fratres eius sunt: nobilis Johannes de Bavaria, primas et archieepiscopus in Meydelborch, doctor in utroque jure; alius episcopus Straesburgensis; tercius dominus Stephanus de Bavaria, nobilis praebendatus et dominus in Colonia; et Fredericus dux Bavarie, et Lodwicus dux Bavarie.

(In het jaar des Heren 1468 op de naamdag van de maagd Christina, aan de vooravond van de apostel Jacobus, is geboren de edele jonkheer Willem, eerstgeborene van Bergh, uit de edele ouders, de vader ridder Oswald, heer van Bergh en van Bylandt, en uit de edele moeder Elisabeth, dochter van de edele Vincent, graaf van Meurs, en de edele Anna, gravin van Meurs, uit het edele geslacht van de hertogen van Beieren. De edele Anna heeft vijf levende broers, en vele nakomelingen. Haar broers waren: de edele Johannes van Beieren, de eerste broer, was aartsbisschop van Maagdenburg, doctor in beide rechten [burgerlijk en kerkelijk recht]; de tweede [Ruprecht] was bisschop van Straatsburg; de derde was heer Stefan van Beieren, kanunnik in Keulen; en Frederik hertog van Beieren, en Lodewijk hertog van Beieren.)

Het was destijds gebruikelijk een datum aan te duiden volgens de heiligenkalender. Willems geboortedag 24 juli is de naamdag van de heilige Christina van Bolsena. 25 juli is de naamdag van de apostel Jacobus de Oudere.

Zijn grootmoeder Anna en haar broers worden hier als "Van Beieren" opgevoerd, maar hun vader was paltsgraaf en hertog Stefan van Palts-Simmern-Zweibrücken. Palts-Simmern-Zweibrücken lag tussen de Rijn en de Moezel. Via een ingewikkelde lijn die buiten het kader van de Berghapedia valt, is Palts-Simmern-Zweibrücken verbonden met de geschiedenis van Beieren. Onduidelijk is waarom grootmoeder Anna en haar broers hier genoemd worden.

De kortst regerende graaf

De eerste vermelding van Willem na zijn geboorte en doop stamt uit 1490, toen hij in het gevolg van de bisschop van Münster, Hendrik XXVII van Schwarzburg, een expeditie naar Oost-Friesland meemaakte. Het archief van Huis Bergh bewaart correspondentie met het bisdom Münster uit de jaren 1497–1510, waarin Willem schadevergoeding eist voor paarden die hij tijdens deze expeditie heeft verloren.

In het conflict tussen Gelre en de Bourgondiërs moest Willem net als zijn vader afwisselend tussen deze twee partijen kiezen. Na het overlijden van zijn vader in februari 1506 werd Willem graaf van Bergh en is sindsdien de Bourgondiërs blijven steunen. Dit wekte de woede van Karel van Gelre, die toen een plan smeedde om graaf Willem tijdens een bezoek aan Terborg te arresteren. Dit is niet gebeurd, maar het is onduidelijk of het plan is mislukt of nooit ten uitvoer is gebracht.

In januari 1506, een maand voor hij zijn vader opvolgde, is Willem op 37-jarige leeftijd in Boxmeer getrouwd met Anna van Egmond, enig kind van Willem van Egmond en Margaretha van Culemborg. Zij waren achterneef en achternicht van elkaar en hadden van de bisschop dispensatie voor hun huwelijk gekregen. Hun gezamenlijke overgrootvader was Frederik IV van Meurs (1380–1448), wiens zoon Vincent († 1499) Willems grootvader was en wiens dochter Walburgis († 1459) Anna's grootmoeder.

Het is niet bekend wanneer Anna geboren is, maar aangenomen wordt dat dit kort na 1480 is geweest. Willems huwelijk was voor de graven van Bergh van groot belang, omdat het voor een flinke uitbreiding van de hun bezittingen zorgde. Uit de erfenis van Anna's vader (overleden in 1494) viel Haps toe aan Bergh; uit die van haar moeder (overleden in 1505) kwamen Boxmeer, Sambeek, Spalbeek, Stevensweert, Ochten, het kasteel Vrienenstein bij Driel, en goederen en tienden in de Overbetuwe en op de Veluwe.

In 1506 droeg graaf Willem de jaarrente uit de Rijntol bij Lobith over aan zijn broer Frederik, heer van Hedel. Hertog Arnold van Gelre had hun grootvader Willem II op 6 januari 1444 een jaarrente van vierhonderd Rijnse guldens uit de opbrengsten van deze tol verkocht.

Vijf jaar later, op 3 mei 1511, overleed Willem in Zaltbommel na een ambtstijd van slechts vijf jaar. Aldus is hij de kortst regerende graaf van Bergh. Hij was nog maar 43 jaar oud en werd begraven in Hedel, waar zijn ooms Ludolf en Adam enkele jaren eerder al begraven werden. Zijn enige kind, de driejarige Oswald, volgde hem op. Die was nog te jong om zijn ambt te kunnen uitoefenen, zodat eerst zijn moeder, daarna zijn tante Anna van den Bergh en ten slotte een regentschapsraad van zeven hoge ambtenaren hem hebben vervangen tot zijn zestiende verjaardag in 1524.

Zijn weduwe Anna

Willems weduwe Anna van Egmond hertrouwde al op 23 juli 1512 in het geheim met Filips van Virneburg, een telg uit het geslacht van de graven van Virneburg in de Eifel. In 1514 vertrok Anna met haar tweede man naar Boxmeer. Zij liet Bergh echter niet zomaar achter, want ze had van zowel haar achterneef Karel van Gelre als van de Bourgondiërs een sauvegarde (een beschermbrief) en een neutraliteitsverklaring voor het graafschap weten te verkrijgen. Dit hield in dat beide partijen Bergh met rust zouden laten en niet zouden bezetten of plunderen.

De reden dat Anna in het geheim is hertrouwd, is dat de familie Van den Bergh haar daarvoor geen toestemming wilde geven. De opschudding die dit veroorzaakte werd versterkt door het gerucht dat zij haar zoontje, de regerende graaf Oswald II, wilde meenemen naar een kasteel van haar tweede man bij Monreal in de Eifel. Hiertegen hebben de familie en de Berghse ambtenaren zich fel verzet. Het resultaat was dat Anna wel naar Monreal is vertrokken, maar Oswald in 's-Heerenberg heeft achtergelaten. Haar schoonzus Anna van den Bergh (graaf Willems oudste zus) heeft Oswald daarna opgevoed.

Door Anna's vertrek naar Monreal is een kostbare ketting van zuiver goud bezet met diamanten, robijnen en parels verloren gegaan. Willem had Anna deze ketting geschonken ter gelegenheid van haar eerste kerkbezoek na de geboorte van Oswald. Zij heeft de ketting in Keulen laten belenen, maar nooit afgelost. Het is niet bekend wat er daarna met de ketting is gebeurd.

Anna van Egmond overleed al op 4 september 1517 in Monreal, een week nadat ze was bevallen van een zoon, die de naam Johan kreeg. Zij werd in de kerk van Monreal begraven. Haar zoon Johan is maar een paar jaar oud geworden. Haar tweede man heeft tot zijn dood in 1534 een conflict gehad met zijn stiefzoon Oswald over het bezit van de heerlijkheden Boxmeer en Haps. Hij had hier als erfgenaam van zijn overleden zoon, zo redeneerde hij, recht op. Hoe dit is afgelopen, is te lezen op Oswalds pagina.

Zijn buitenechtelijke kinderen

Behalve zijn zoon Oswald uit zijn huwelijk met Anna van Egmond had graaf Willem III drie buitenechtelijke kinderen. Zij waren al geboren voor hij in 1506 was getrouwd. Hun moeder was Lyse Poer, herbergierster in 's-Heerenberg, overleden omstreeks 1525. In 1516, vijf jaar na het overlijden van Willem III, verklaarden zijn zus Mette en haar zoon Joost, heer van Bronkhorst en Borculo, dat zij Lyse Poer schadeloos zullen houden.

• Adam, ofwel Daem (ca. 1500–1555)
• Hector (1504–1552)
• Anna, non in het Sint Ursulaklooster in Elten

Daem en Hector werden in 1520 gewettigd, negen jaar na hun vaders overlijden.

Bronnen

• Het archief van het Huis Bergh (boek), blz. 39–44
• Huis Bergh – kasteel-kunst-geschiedenis, blz. 34–35
• R.W. Tadama in Verslag over het oud grafelijk-Berghse archief te 's-Heerenberg, uitgeverij I.A. Nijhoff, Arnhem (1846), blz. 8–9
• Old Ni-js nr. 22, blz. 8
• Archief Huis Bergh:
  • inventarisnummer 258 (schadeclaim aan het bisdom Münster)
  • inventarisnummer 1871, met een transcriptie door mr. A.P. van Schilfgaarde in: Oude aanteekeningen omtrent de heeren en graven van den Bergh, Maandblad van het Genealogisch-Heraldisch Genootschap De Nederlandsche Leeuw, 45ste jaargang (1927), nr. 4, blz. 100
• Heerlijkheid Borculo Inventaris van het archief van de heren van Borculo, inventarisnummer 245
• Heiligenkalender