Bevrijding

Inleiding

De bevrijding van de gemeente Bergh was met Pasen 1945. In de Paasnacht van 31 maart op 1 april werd er zwaar gevochten. Op Paasmorgen kwamen de eerste bevrijders Bergh binnen. Half februari was het artillerievuur op de Duitse stellingen in Bergh begonnen. Zes weken lang schuilden tal van inwoners van 's-Heerenberg in de kelders van het klooster onder de hoede van de Witte Paters en van het Huis Bergh, verzorgd door de familie Van Heek. Door woord en daad hielden zij de moed er in. Daar sliepen zij, bed aan bed, mannen, vrouwen, kinderen; daar ook leefden zij overdag. Als het even rustig was, gingen zij eens kijken hoe het er in de stad bij stond. De laatste nacht, de Paasnacht van 31 maart op 1 april, was de verschrikkelijkste.

Maar op Paasmorgen rolden de tanks der geallieerden 's-Heerenberg binnen; in Azewijn kwamen zij van de kant van Terborg; in Beek uit de richting Stokkum. De Duitsers trokken zich verder terug naar het noorden. Maar bij hun aftocht heeft een Sprengkommando stro in de kerk van Azewijn opgestapeld en het gebouw in vlammen doen opgaan.

Zie ook: Onafhankelijkheidsfeest 1913

Azewijn

"Welcome Tommies" riepen de inwoners van Azewijn tegen de bevrijders waarop deze antwoordden dat ze geen Tommies waren maar 'French Canadians'. Lees het ooggetuigeverslag van Henk Egbers.

Beek

Zie Interview met mevr. Leuverink e.a.

Kilder

Zie de herinneringen van Frits von der Linden.

Zeddam

Vóór de bevrijding

In Zeddam was al voor de bevrijding iets van de bevrijders te zien.

Tijdens de bevrijding

Op eerste Paasdag, zondag 1 april 1945, reden 's morgens om ongeveer tien uur de eerste Canadese tanks Zeddam binnen. Na vijf jaren kon weer een echte sigaret gerookt worden en de kinderen proefden voor het eerst echte chocolade. In de straten verschenen de mannen van de B.S. onder leiding van oud-sergeant Jan Markhorst, om de openbare orde te handhaven. Een moeilijke en ondankbare taak. Want wat zich in de vijf jaren bezetting had opgekropt, dreigde nu tot uitbarsting te komen. Het is volgens Antoon Helmes - oud hoofd der Meisjesschool van Zeddam - de grootste dienst, die het verzet aan Zeddam bewezen heeft, dat het gezorgd heeft, dat de chaos van de bevrijding niet gebruikt kon worden om oude rekeningen te vereffenen. Er zouden anders, zoals elders wel gebeurd is, onschuldige slachtoffers gevallen zijn.

De materiële schade was groot. Het Sint Gerardus Majella Gesticht werd door de Duitsers in brand gestoken. Gerhard Pas van de Foto- en filmgroep maakte een video die een goede indruk geeft van de vernieling in Zeddam.

's-Heerenberg

Het waren de Canadese infanteristen van The Highland Light Infantry of Canada gesteund door Canadese tanks van het 27th Armoured Regiment (The Sherbrooke Fusiliers), die op 1 april 1945 's Heerenberg innamen. De Shermantanks op de foto's tonen stukken rupsband op de bepantsering. Dit waren geen reservestukken, maar pogingen om het effect van Duitse Panzerfausten, handzame anti-tankwapens, te neutraliseren. De gedachte was dat de explosie dan tussen plaatstaal en tank zou plaatsvinden i.p.v. in de tank zelf. Overigens noemden de Duitsers de Sherman de Tommiecooker, een sinistere bijnaam die refereert aan het feit dat het pantser van het voertuig relatief makkelijk te doorboren was en dan snel in brand vloog.

De infantristen van de D-compagnie stonden onder commando van majoor Allan McTaggart. Hij staat met nog enkele Canadese officieren op de pagina Canadese bevrijders.

De bevrijders elders in de gemeente zouden onder leiding van majoor Norman Welsh hebben gestaan.

• 

  Tanks van het Canadese Eerste Leger rijden
  's-Heerenberg binnen, huis fam. Bruins

• 

  Tanks van het Canadese Eerste Leger rijden
  's-Heerenberg binnen. Rechts zien we Marie van de Peer. Vanwege de verduistering zijn de bomen voorzien van een witte band verf, om in het donker ongelukken zoveel mogelijk te voorkomen.

• 

  Dezelfde afbeelding als hiervoor maar dan in kleur.

• 

  Canadese bulldozers ruimen in de haast aangebrachte Duitse versperringen op de Emmerikseweg op.

• 

  's-Heerenbergse burgers kijken toe hoe Canadese bulldozers in de haast aangebrachte Duitse versperringen opruimen, bij Rademaker. Op de foto dhr. Bouma en A. Vink.

• 

  Dezelfde afbeelding als hiervoor maar dan in kleur.

• 

  Canadese militairen trekken 's-Heerenberg binnen. Links de Marechausseekazerne, rechts Marie van de Peer.

• 

  Canadese bulldozers ruimen in de haast aangebrachte Duitse versperringen op de Emmerikseweg op.

• 

  Brencarriers van het Canadese Eerste Leger rijden 's-Heerenberg binnen. Links het schoolmeestershuis aan de Oudste Poortstraat. Rechts met fiets Grad Janssen.

• 

  Dezelfde afbeelding als hiervoor maar dan in kleur.

• 

  Tanks van het Canadese Eerste Leger rijden 's-Heerenberg binnen. Let op de witte verf onderaan de bomen. Deze was aangebracht om
  's-nachts in het verduisterde 's-Heerenberg toch de weg te kunnen onderscheiden.

• 

  Inwoners van
  's-Heerenberg praten elkaar bij over de gebeurtenissen. Rechts op de achtergrond staan tanks bij het GTW-station.

• 

  Canadese infanteristen rusten in 's-Heerenberg even uit.

• 

  Hoek Walsteeg – Oudste Poortstraat. Op de muur staat ’n K – onder dit huis zit dus een kelder om in te schuilen.

• 

  Tanks van het Canadese Leger rijden door de Molenstraat; rechts Gilsing

• 

  Geallieerden in de Molenpoortstraat. Links de panden van drogisterij Holleman en bazaar W. Schuurman

• 

  Tank bij café-restaurant Schuurman en het vernielde sociëteitgebouw

• 

  Voorgevel sociëteit

• 

  Links en rechts de horecapanden van Van Uhm

• 

  Ingang café A. Schuurman

• 

  Militairen bij de tuin van Thuis, nu Stadsplein. Rechts is een restant van het theehuis te zien.

• 

  De zijkant van de oude pastorie aan de Hofstraat is tijdens de bevrijding behoorlijk beschadigd geraakt.

Bevrijdingsfeesten 's-Heerenberg

• 

  De Opmars Fietsroute in het spoor van de Canadezen. Uit het dagboek van soldaat F. Dobie. (Klik voor een vergroting)

• 

  (Klik voor een vergroting)

• 

  (Klik voor een vergroting)

• 

  (Klik voor een vergroting)

• 

  Bevrijdingsbal

• 
• 

  Het was een onvergetelijke avond

• 

  bevrijdingsfeest

• 

  Rascinsing

• 

  kerkblad 6

• 

  kerkblad 8

• 

  kerkblad 10

• 

  kerkblad 10a

• 

  kerkblad 11

• 

  kerkblad 15

• 

  Emmerikseweg

• 

  Bevrijdingsoptocht

• 

  Bevrijdingsoptocht augustus 1945 in de Molenstraat

• 

  Tijdelijk monument tijdens de bevrijdingsoptocht.

• 
• 

  Bevrijdingsoptocht voor Café Schuurman. Wagen van 't Buukeböske / Nachtegaalslaantje. Vlnr ?, Derksen, Hendrik Erdhuizen en Van Hal.

• 

• 

  De dames dragen schilden met daarop afgebeeld de provinciewapens

• 

  Peeskesweg De dame vooraan is Annie van Uum uit de Klinkerstraat.

• 

  Stokkumseweg

• 

  Harmonie Crescendo klarinettist in licht kostuum is Hendrik Altenrath met rechts daarachter Willy Loskamp sr.

• 

  ‎ (Bevrijding - optocht. Leida Schuurman Schut,....., Jan Schuurman, Johanna(Hanne)Schuurman Derksen, Gerrit Schuurman (de Snor)

• 

  Leida Schuurman-Schut, Jan Schuurman, Mia v/d Hoven-Schuurman, G.W. Schuurman. Foto gemaakt tijdens bevrijding bij café Schuurman

• 

  Leida Schuurman-Schut bij haar oudershuis aan de Ulftseweg 2 te Gendringen. Dezelfde leeuw heeft met de bevrijding in
  's-Heerenberg gehangen.

De Graafschapbode van 4 september 1945

Op luisterrijke wijze heeft 's-Heerenberg haar bevrijdings- en vredesfeesten gevierd. Wat eendracht en goede wil vermogen heeft 's-Heerenberg laten zien. Alle straten, wegen en pleinen waren smaakvol versierd. Jammer dat de regenbuien de eerste dag veel van 't mooie vernield hebben. Veel mensen waren op de been, om bij de officiële opening tegenwoordig te zijn. Hieraan ging een dankwoord in de kerken vooraf. Op de markt voerden resp.' de voorzitter van 't Oranje Comité, de heer Egbers, burgemeester Nederveen, Pastoor Horsthuis en Ds. Visser uit Terborg het woord. Alle schoolkinderen en een gelegenheidskoor van circa 200 dames en heren zongen passende liederen.

Bij het voor deze gelegenheid op de Bleek opgerichte monument voor de in de oorlog gevallen geestelijken Pastoor Galama en Kapelaan van Rooyen, de verschillende plaatsgenoten en geallieerde soldaten legden de burgemeester, pastoor en een Canadees officier kransen, waarna het gelegenheidskoor zong: „Wilt heden nu treden voor God den Heere".

De tweede dag was geheel voor de jeugd bestemd. 's Morgens trokken alle schoolkinderen, begeleid door de Harmonie Bergh en Crescendo naar de Gasthuisweide voor de verschillende spelletjes. 's Middags was er een jeugdoptocht met versierde wagens en fietsen. Er was van alles veel werk gemaakt, zodat de jury een zeer lastige taak had.

Het hoogtepunt van het feest was wel de grote optocht de daarop volgenden dag. Er waren duizenden mensen op de been om de 36 wagens in oogenschouw te nemen. Ook van de omliggende plaatsen waren velen overgekomen. Het was moeilijk uit te maken, welke wagen nu minder verzorgd was dan de andere.

De jury die uit personen buiten 's-Heerenberg bestond, kende de eerste prijs en een ereprijs toe aan de Emmeriksche weg. Oudste Poortstraat en Marktstraat met de wagen: "Pasen als bevrijding".

De tweede prijs en een ereprijs verwierf de Stokkumse weg met „Berghse gevallenen": de tweede prijs voor de Grintweg was „Bali-Nederland"; de derde prijs en ereprijs eveneens de Stokkumsche weg met „Vuurpeleton" en de Emmeriksche weg, Oudste Poortstr. en Marktstraat nogmaals een 3e prijs met „Nederland voor en na de bevrijding". De vierden dag werd op de speelplaats van de Zusterschool de poppenkast van Keijzer uit Zutphen vertoond. De kinderen hebben hier volop van genoten. Het spel stond op een hoog peil. De middag was bestemd voor de volksspelen, waar een ieder boven de 16 jaar aan kon deelnemen.

Alle avonden was er in de café's en de tent volop amusement en de danslustigen hebben volop kunnen genieten.

De Jury, die belast was met de beoordeling van de grote optocht, heeft ook de beoordeling van de straatversieringen voor haar rekening genomen. De uitslag, hiervan was:

• le prijs Molenstraat
• 2e prijs Kellenstraat
• 3e prijs Peeskesweg

Uitslag bogen:

• le prijs Peeskesweg,
• 2e prijs Kellenstraat,
• 3e prijs Klinkerstraat en ereprijs
• 3e prijs Stokkumseweg.

Programma der Bevrijdings- Vredesfeesten, Augustus 1945 en Nationale bevrijdingsdag 1947.

• 

  Blz. 4en1

• 

  Blz. 2 en 3 ‎

• 
• 

  Nationale feestdag 1947

75 Jaar Bevrijding

‎Ter ere van 75 jaar bevrijding in 2020 is er een vrijheidsspecial uitgegeven getiteld 75 jaar Vrijheid Bergh.

Het bestuur van de Stichting Herdenking Bevrijding Bergh, bestaande uit Arjan Zweers, Remy Geers, Leon Westerhof, Elbert van Westerop en Henk Groote, wilde een gevarieerd programma aanbieden op 3, 4 en 5 april. Vanwege de coronavirusepidemie moest dit worden afgelast.

ROOSART

Rosalie de Graaf (Roosart) uit Doesburg voltooide in het centrum van 's-Heerenberg in opdracht van het Montferland Cultuurfondseen streetart-project.

• 

  Stadsplein
  's-Heerenberg
  8 april 2020 ‎

• 

  Start 75 jaar vrijheid
  Stadsplein
  's-Heerenberg 2020

• 

  De duiven staan symbool voor vrijheid.

• 

  Tekst 2019 Bevrijding , Mark Rutte.

• 
• 

  Roosart met een van haar streetart-schilderingen.

De Graaf stopte in 2017 met haar studie en startte een eigen bedrijf: RoosArt. Ze maakte in opdracht deze metershoge en levensechte muurschilderingen en haar werk is te zien in onder andere Oostenrijk, Indonesië en Thailand. Het werk in 's-Heerenberg bestaat uit vijf losse afbeeldingen van circa twee bij drie meter.

Bronnen

• De achterkant van Montferlands vrijheid
• Oorlogsherinneringen
• Antoon Helmes en Frans Smit: Parochie Zeddam 1150-1975
• Bergh; Heren, Land en Volk (1979), blz. 367
• Archief Benny Schuurman. Bevrijdingsfeesten 's-Heerenberg - foto's bevrijding binnenstad.