Tramweg Zutphen-Emmerik

Het begin en het einde

De ZE-tram was de tram van Zutphen naar Emmerik via Doetinchem en 's-Heerenberg.

Nog in 1882 stemde de Berghse gemeenteraad tegen de aanleg van de tramlijn. Deze zou te gevaarlijk zijn, maakte paarden aan het schrikken en ze benadeelde de voerlieden. Het duurde daarna nog achttien jaar voor op op 20 oktober 1900 de Naamlooze Vennootschap: Tramwegmaatschappij Zutphen-Emmerik werd opgericht ten overstaan van notaris Anthony Moll in Doetinchem. Een ontwerp van de oprichtingsakte was goedgekeurd bij koninklijk besluit no. 29 van 27 februari 1900.

Bij de oprichting waren er een kleine tweehonderd aandeelhouders, waarvan ruim de helft op die 20e oktober aanwezig was om de oprichtingsakte te tekenen. De volgende aandeelhouders kwamen uit de gemeente Bergh.

• Gerhard Jan Bruijel, winkelier, Zeddam
• Edmund Carel Hendrik van Ditzhuyzen, wethouder, 's-Heerenberg
• Frederik Otto Theodoor Hajenius, zonder beroep, 's-Heerenberg
• Helena Heiltjes, logementhoudster en winkelierster, 's-Heerenberg
• Susanna Wilhelmina Lucretia Heinink, zonder beroep, 's-Heerenberg
• Leopold van Hohenzollern, graaf van Bergh, Sigmaringen
• Johannes Nepomucenus baron van Hugenpoth tot Aerdt, burgemeester, 's-Heerenberg
• Carolus Antonius Ludovicus baron van Hugenpoth tot Aerdt, lid van Gedeputeerde Staten van Gelderland, 's-Heerenberg
• Andries Jebbink, landbouwer, Vinkwijk
• Bernardus Kersjes, ingenieur, Zeddam
• Johannes Kersjes, landbouwer, Vethuizen
• Johan Hendrik Kets, landbouwer, Zeddam
• Theodorus Kleinpenning, metselaar, Zeddam
• Willem Koenders, landbouwer, Braamt
• Laurens Meijer, rentmeester, 's-Heerenberg
• Karel Balthazar Anthonius Arnold Christiaan van Nispen, zonder beroep, 's-Heerenberg
• Hermanus Gerardus van Onna, kastelein, Wijnbergen
• Martinus Reijerkerk, predikant, Zeddam
• Henricus Joannes Roosendaal, pastoor, Zeddam
• Jacobus Schikker, arts, 's-Heerenberg
• Gerardus Johannes Sliepenbeek, landbouwer, Lengel
• Lambertus Johannes Sliepenbeek, landbouwer, 's-Heerenberg
• Hendrik Teeuwsen, landbouwer, Zeddam
• Gijsbertha Maria Geertruida Thuis, zonder beroep, 's-Heerenberg
• Johan Harman Wentink, landbouwer, Braamt
• Willem Carel Wilmes, landbouwer, 's-Heerenberg

Twee aandeelhouders hadden eerder in Bergh gewoond:

• Jean Bardet, arts, Doetinchem
• Gneomar Adalbert van Nispen, wethouder en lid van Gedeputeerde Staten van Gelderland, Arnhem

Het baanvak tussen Zutphen en 's-Heerenberg werd op 12 september 1902 in gebruik genomen. Het personenvervoer werd gestaakt op 15 mei 1949. Tot 1953 reden er nog trams voor goederenvervoer van Doetinchem naar 's-Heerenberg, daarna is deze lijn opgebroken. Op topografische kaarten wordt tot en met 1953 de "stoomtram naar Doetinchem" nog aangeduid.

Uit Het Nieuws van den Dag van 10 september 1902 De locomotief "Vrijland" uit 1904 in het Spoorwegmuseum te Utrecht

Dienstregelingen

• 

  Winter-

• 

  dienst

• 

  van

• 

  1932-1933

• 

  Zomer-

• 

  dienst

• 

  vanaf

• 

  15 mei 1933

• 

  Tramdienst juli 1940

Halteplaatsen

Doetinchem

In Doetinchem bij het tramstation aan de Keppelseweg konden passagiers in- en overstappen op de tram richting Gaanderen, Terborg, Silvolde, Ulft en Gendringen, of de tram naar Bergh en Emmerik nemen.

In het adresboek 1935 staan onder Doetinchem de volgende Tramwegmaatschappijen:

• N.V. Geldersch-Overijsselsche Stoomtram Mij., Keppelscheweg.
• N.V. Geldersch-Westfaalsche Tramweg Mij., Keppelscheweg.
• N.V. Geldersche Tramweg Mij., Keppelscheweg, Telefoon 130.
• N.V. Tramweg Mij. Zutphen-Emmerik, Ds. v Dijkweg, Telefoon 29.

De ZE-tram ging langs de gasfabriek, over de stadswal (Gaswal?) naar de Oude IJsselbrug (nu alleen voor fietsers en voetgangers).

Na de Tweede Wereldoorlog was er een noodbrug en kon de tram niet over de Oude IJssel. De halte was toen bij de brug. Via de Wijnbergseweg, waar Conserven Blom gevestigd was, ging de tram naar Halte Wijnbergen; het station van de NS in de gemeente Doetinchem. Bartje Krijt had daartegenover een hotel-café. In Adresboek 1935 staat S.A. Krijt, Hotel Pension Wijnbergen, Wijnbergscheweg 86, telefoon 229.

Wijnbergen

Tram Loc 4 (Drempt) in Wijnbergen station N.S. 25-8-1952

Na Halte Wijnbergen werd de gemeentegrens gepasseerd bij Van Onna en de kerk, waar men kon in- en uitstappen. Vervolgens reed de tram over de Doetinchemseweg, tussen school de Tol en de bakkerij van Hebing door naar de Botteram, waar ook een halte was.

Braamt

In Braamt liep de tram van de Botteram over de Wijnbergseweg en de Zeddamseweg en kwam zo langs de Koendersmolen, waar een halte was.

De volgende haltes waren:

• Kersjeslaan
• 't Hofke

Zeddam-Vinkwijk

In Zeddam liep het tracé over de Oude Doetinchemseweg en was een station met een koffiehuis. Tegenwoordig is dit huisnummer 63 met Restaurant "Il Tonno Rosso".

Bij molen De Volharding in Vinkwijk was een aftakking naar Terborg. Die tram reed via de Vinkwijkseweg naar de Terborgseweg en kwam ook langs de zuivelfabriek in Klein-Azewijn.

De lijn naar Lengel en 's-Heerenberg liep verder over de Oude Doetinchemseweg in zuidelijke richting.

Het stationskoffiehuis in Zeddam toen J.H. Claessen, de vader de onderwijzers J.A. en J.H. Claessen, daar stationschef was. Klik op de foto voor een vergroting.

Locomotief De Suffe Hendrik bij station Zeddam

Gezicht op Zeddam met op de voorgrond de tram met wagons

Het Stations-Koffiehuis (ook genoemd: Stations-Café) in het woonhuis van Theodorus Kleinpenning aan de Oude Doetinchemseweg in Zeddam. Op de achtergrond het tramstation en de tram. Ca. 1905

Klaarstaande Tram Loc 26 richting Terborg 22-5-1944

Lengel

De Tram vervolgde zijn weg over de tegenwoordige Oude Tramweg langs het zogenaamde Rooie Darp. Vervolgens verliep het tracé over de Zeddamseweg tot bij huisnummer 2. Tegenover dat huisnummer verliep de trambaan niet meer over of langs een weg, maar op een eigen spoortracé dat ook tegenwoordig nog duidelijk op de kadastrale kaarten te herkennen is.

Vanaf de Landweg en vervolgens langs het voetbalveld van VVL in Lengel is een gedeeltelijk onverhard fietspad dat herinnert aan de route van de tram. Als we het Rondje Bergh fietsen en vanaf de Antoniusstraat de Landweg ingaan, is het fietspad aan de linkerkant. Dit fietspad komt in 's-Heerenberg op de Kornhorst bij de kruising met De Huisakker uit en hier liep vroeger ook de tram.

Haltes:

• Veensehoek bij café Verheij - dit café lag aan de Antoniusstraat 2 en 4 en de tramlijn liep daar vlak achterlangs.
• De Klomp bij café De Klomp - dit café lag aan de 's-Heerenbergseweg 9 en de tramlijn maakte daar de bocht naar de Lengelseweg in 's-Heerenberg. Dit café stond op een grondstuk dat tegenwoordig tot 's-Heerenberg behoort en op de hoek van de Lengelseweg en Brede Steeg ligt; het is al jarenlang onbebouwd.

's-Heerenberg

In 's-Heerenberg kwam het tracé uit op het zuidelijkste deel van de huidige Kornhorst en boog vanaf daar in westelijke richting de Lengelseweg op. Ook dit tracé is op kadastrale kaarten nog herkenbaar. De tram liep verder over de Lengelseweg en kwam dan via de Molenpoortstraat, de Molenstraat, de Marktstraat en Oudste Poortstraat bij het Tramstation op de Emmerikseweg, tegenover het Patersklooster. Van daar liep de tram via de Oude Grens door naar Emmerik.

Haltes:

• Molenpoort in de Molenpoortstraat;
• Gemeentehuis? aan het begin van de Marktstraat;
• Tramstation 's-Heerenberg aan de Emmerikseweg.

• 

  Halte Molenpoort

• 

  Tram vanuit de Molenstraat langs Hotel Bosman, nu De Gracht

• 

  Tram Loc 26 in
  's-Heerenberg
  22 mei 1944

• 

  De tram rolt door
  de Marktstraat

• 

  Tram Loc 608 (Zeddam) bij het klooster
  in 's-Heerenberg
  17 oktober 1940

• 

  GTM loc 26 (Mr. J.P. Coops) 22-5-1944

• 

  Tram voor het klooster in 's-Heerenberg

• 

  Situatie tekening station 's-Heerenberg

• 
• 

  Het tramgebouw bij het klooster staat er nog - de sporen zijn al weg

• 

  Twee foto's met de zijkant van het tramgebouw...

• 

  ... en grenswachters

Oude Tramrails

Tramrails uit 's-Heerenberg na 1953 verwerkt tot o.a. afzetting van de tuin.
Foto Benny Schuurman

De oude tramrails werden verkocht en gebruikt voor allerlei doeleinden.

Bronnen

• Old Ni-js nr. 58
• Nederlandsche Staatscourant van 5 december 1900 op Delpher
• Herinneringen Jan Lukkezen
• Herinneringen Carl von Gimborn
• Enkele foto's: Tonnie Overgoor
• Archief Benny Schuurman: Zomer- en Winterdiensten
• Wikipedia artikel over de tramlijn