Stokkum

Panorama over Stokkum vanaf de Molenbult.

Luchtfoto Stokkum, eind jaren '70.

Stokkum is een van de elf kerkdorpen van de voormalige gemeente Bergh, de huidige gemeente Montferland. Het dorp is gelegen op ongeveer een kilometer afstand ten westen van 's-Heerenberg. Stokkum ligt schilderachtig aan de voet van de Hulzenberg, die deel uitmaakt van het stuwwalcomplex van het Bergherbos, beter bekend als het Montferland. Dit stuwwalcomplex is in de voorlaatste ijstijd ontstaan. Het gebied ten zuiden van de dorpskom, 't Broek genaamd, bestaat als voormalig overloopgebied van de Rijn uit kleigrond, terwijl het ietwat hoger gelegen gebied ten noorden van de kom meer uit zandgrond bestaat.

Ligging

De ligging in het heuvelachtige natuurgebied Montferland draagt, volgens de bewoners, maar ook volgens vele bezoekers, bij tot de charme van het dorp. Vanaf verschillende hoger gelegen lokaties rond het dorp heeft men een prachtig uitzicht over het dorp en de wijde omtrek. Naobers van Stokkum zijn Borghees en Elten in de Duitse gemeente Emmerich am Rhein, en Beek en 's-Heerenberg in de voormalige gemeente Bergh. Stokkum telt ongeveer dertienhonderd inwoners.

Benaming en eerste vermelding

De naam Stokkum is waarschijnlijk afkomstig van Staickheim, een benaming die refereert aan de aanwezigheid van hout ('staak') en huis ('heim'). De eerste vermelding in de archieven stamt uit 1240. Stochem maakt dan deel uit van een lijst van goederen van het klooster Bethlehem bij Doetinchem. Waarschijnlijk is de naam echter al zo'n vierhonderd jaar ouder.

Een akte van het jaar 828 noemt als buurtschappen op het grondgebied van de voormalige gemeente Bergh dan alleen nog maar Zeddam en Groot- en Klein-Azewijn. Waarschijnlijk is in die tijd echter ook een nederzetting met de naam ‘Stokhem’ ontstaan. Het eerste gedeelte van deze naam duidt zoals gezegd op de aanwezigheid van stokken of staken, van de aanwezigheid van hout dus. Het tweede gedeelte grijpt terug naar een oude Germaanse benaming voor huis of thuis. Denk hierbij ook aan het Engelse home, het Deense en Noorse hjem en woorden als heimwee en heemkunde. Achtervoegsels als -hem, -kem, -kum, -chem en -heim duiden namelijk op een zogenaamde rijkskarolingische nederzetting. Dit waren vestigingen van Frankische soldaten die in de tijd van keizer Karel de Grote (dus rond 800) de opdracht kregen om vanuit het Frankische rijk de Rijn over te steken en zich in de huidige Liemers, Achterhoek, Twente en Westfalen als boer te vestigen. Zij dienden dan als een militaire buffer tegen een eventuele aanval van de Saksen uit het noorden van het huidige Duitsland. Ook plaatsen als Sydeheim (Zeddam), Diedeheim (Didam), Deutekom (Doetinchem), Saleheim (Zelhem) en Arneym (Arnhem) zijn allen rond deze tijd ontstaan.

Volgens de volksmond lag Stokkum tot ongeveer de twaalfde eeuw op de plek die bekend staat als de Planken Wames. Een hut van deze nederzetting heeft nog tot in het midden van de 20ste eeuw tegen de helling van de Peeskesbult gestaan, vanuit Stokkum gezien aan de rechterkant van de weg naar Beek. Volgens de overlevering zou rond 1200 een besmettelijke ziekte de bewoners van de nederzetting en hun vee bijna geheel hebben uitgeroeid. De enkelen die overleefden trokken zuidwaarts, naar de tegenwoordige ligging van Stokkum. Deze verhalen zijn echter gebaseerd op pure speculatie en dus zeer onwaarschijnlijk. Dat er in de afgelopen eeuwen wat hutjes op die lokatie in het bos werden bewoond is zeker, maar tegelijkertijd en waarschijnlijk ook al lange tijd daarvoor was de huidige dorpskom en het gebied daar direkt omheen in cultuur gebracht en werd het bewoond.

Dorpsstructuur

Deze oeroude dorpskom bestaat uit de driehoek van de huidige Pastoor van Sonsbeeckstraat ( genoemd naar de bouwpastoor van Stokkum), de Gildestraat (genoemd naar de organisatie die in vroegere eeuwen gemeenschappelijke gronden aan de zuidkant van het dorp beheerde) en de Eltenseweg, de weg richting Elten. Tot halverwege de twintigste eeuw bleef de bebouwing binnen en buiten deze kern min of meer gelijk. Pas vanaf de jaren '50 nam het aantal huizen gestaag toe, vooral binnen de voornoemde driehoek. Inmiddels is de driehoek vrijwel volledig volgebouwd en is er enige jaren geleden een eerste uitbreiding richting 't Veld geweest.

Religie

Sinds de bouw van de Sint Suitbertuskerk is deze de patroonheilige van de parochie Stokkum. Samen met Geldermalsen is Stokkum de enige parochie met deze patroonheilige in Nederland. Van Sonsbeeck, afkomstig uit Heino in Salland en aanvankelijk kapelaan in 's-Heerenberg, was de bouwpastoor. Hij overleed in 1927. Zijn opvolgers waren achtereenvolgens Beltman, Spruijt, De Greef, Van Jaarsveld en Nollen. Sinds een aantal jaren heeft Stokkum ook een Mariakapel. Deze staat op de hoek van de Eltenseweg en de Landerswal.

Aanbestedingen

De bouw van de R.-Kath. Kerk met pastorie te Stokkum gem. Bergh (Geld).; is gegund aan de laagste inschrijvers, W. Thunnisse en van Sarnbeek, te Nijmegen, voor ƒ31.500. Hoogste was J. W. Hofstraat, te 's-Heerenberg, voor ƒ43.500. . Het nieuws van den dag : kleine courant

20-07-1914, Dag

Nummer: 13685

Uitgever:

Steendrukkerij Roeloffzen en Hübner;NV De Kleine Courant

Plaats van Uitgave: Amsterdam

Branden

Gistermiddag zijn te Stokkum (gem. Bergh) de boerderijen van H. Damen en A. Mentink totaal afgebrand. De gehele oogst werd vernield. Vijftien varkens kwamen in de vlammen om.

Krantentitel: Algemeen Handelsblad Datum, editie: 30-07-1912, Avond Jaargang, nummer: 85, 27046Door den bliksem gedood.

Tijdens een kot onweer sloeg te Stokkum, gem. Bergh, de bliksem in de boerderij van de landbouwer Berendsen in. De vrouw des huizes, die met een kind op scboot zat, werd door den straal getroffen en gedood, het kind bleef ongedeerd. De boerderij is geheel afgebrand.

De Sumatra post Datum, editie: 03-08-1929

DUBBELE WONING AFGEBRAND Gistermiddag is te Stokkum, gemeente Bergh (G.), een dubbele woning, bewoond door de gezinnen Peters en Frederiks, totaal afgebrand. Een schuur op 30m afstand vatte eveneens vlam en ging mede verloren. Een geit kwam in de vlammen om.

Algemeen Handelsblad Datum, editie: 15-09-1934, Ochtend Jaargang, nummer: 107, 35058

EEN WINKEL EN EEN CAFE AFGEBRAND. Gistermiddag, tijdens een hevig onweer, is brand ontstaan in de boerderij tevens winkel en café van A. J. Damen te Stokkum gem. Bergh. De winkel en het café brandden totaal af. Door de aanwezigheid van een. brandmuur werd de boerderij gespaard. Als bijzonderheid zij vermeld dat verleden jaar de boerderij afbrandde en toen door de brandmuur winkel en café gespaard bleven.

Krantentitel: Het Vaderland : staat- en letterkundig nieuwsblad Datum, editie: 15-06-1934, Avond

Brandstichting.

ARNHEM, 9 Maart. Voor het Arnhemsche Gerechtshof werd heden behandeld de zaak tegen J. A. B. te Stokkum, in de gemeente Bergh, die op 5 Oct. brand zou hebben gesticht in haar woning. Zij was dien dag alleen thuis met twee kinderen van 2 en 4 jaar. De adv.-generaal, mr. Visscher, wees er op, dat alleen de vrouw de brand kon hebben gesticht en voorts de omstandigheid, dat haar man in geldverlegenheid zat. Er is in Almelo 1 jaar en 6 maanden tegen haar geëischt, doch spr. zou de straf willen zien bepaald op 6 maanden gevangenisstraf. Uitspraak 23 Maart.

Krantentitel: Nieuwsblad van het Noorden Datum, editie:09-03-1933, Dag

Noodweer boven de Graafschap. EEN MAN DOOR DEN BLIKSEM GETROFFEN Woensdagavond ontlaste zich boven Doetinchem een geweldig onweer. Tegen zeven uur trad een volslagen duisternis in en een ware wolkbreuk zette vele straten blank. De auto's moesten op sommige plaatsen tot de assen door het water rijden. Vele kelders werden overstroomd. In de gemeente Bergh sloeg de bliksem in de woning van den landbouwer Weyenberg te Stokkum. Het pand brandde totaal af. Te Klein Azewijn werd de landbouwer H, door het hemelsvuur getroffen en gedood.

Krantentitel:De tribune : soc. dem. weekblad Datum, editie: 04-07-1930, Da

Bevolking en sociale structuur

De van oorsprong vrijwel geheel katholieke bevolking van Stokkum staat bekend om zijn saamhorigheid en behoefte aan gezelligheid. Deze Bourgondische inslag resulteerde in de oprichting van vele verenigingen. De oudste van deze organisaties is zonder twijfel het gilde geweest, want al in Middeleeuwen, in 1475, duikt het Stokkumse gilde voor het eerst in de archieven op. In een brief aan de heer van Bergh verzoekt het gilde, toen ook gemeinde of gemeynt genaamd, om toestemming om een meiboom te mogen kappen vanwege de viering van het jaarlijkse meifeest, een traditie die in Stokkum overigens nog steeds bestaat. Het gilde was verantwoordelijk voor het beheren van de gemeenschappelijke oftewel gemene gronden die voornamelijk aan de zuidkant van de dorpskern lagen. Ook aan de noordkant van Stokkum bezat het gilde gronden, maar die lagen meer versnipperd.

Bij het gilde hoorde ook een schutterij, een groep gildeleden die de Stokkummers en hun have en goed moesten beschermen tegen roofdieren als de wolf en de beer en ook tegen rondtrekkend 'gespuis'. In geval van oorlog dienden zij onder de heer van Bergh, die op Huis Bergh resideerde. Na 1845 houdt het gilde op met het organiseren van activiteiten. De oorzaak hiervan waren hoogstwaarschijnlijk veranderingen in het schaarrecht, dat is het recht van de gildeleden om hun vee op de gemene gronden te mogen laten grazen. In 1888 werden de gemeenschappelijke of gemene gronden verdeeld onder een aantal Stokkumse boeren. In 1882 was er echter alweer een nieuwe schutterij opgericht, het Sint Oswaldusgilde, die niet langer een echte militaire functie had, maar vooral schietwedstrijden en feesten organiseerde.

Verdere verenigingen

Verder kent Stokkum ook een zeer actieve carnavalsvereniging, De Leertrekkers. Deze in 1967 opgerichte club is genoemd naar de uitdrukking van leer trekken. Het leer was hierbij de schede van een zwaard. Men trok dus ten strijde. In het lokale dialect is een leer een ladder, vandaar het symbool van deze vereniging.

Verder kent Stokkum nog de Harmonie Volharding, jongerenorganisatie de KWJ, voetbalvereniging VV Stokkum, bejaardensoos Ons Genoegen, aleenstaandenvereniging Caritas, schietvereniging de Scherpschutters en enkele organisaties die met de kerk verbonden zijn, zoals de parochieraad en zangvereniging Inter Nos. Verder zijn er nog diverse loterij-, biljart- en kaartclubs. Een sedert enige jaren bestaande dorpsraad Stokkum fungeert als een spreekbuis van de Stokkumse gemeenschap richting de gemeente Montferland.

Het maandelijks verschijnende dorpsblad De Zandhaas houdt de Stokkummers op de hoogte van alles dat er in het dorp gebeurt. Sinds enige jaren is daar www.stokkum.com bijgekomen, een zeer uitgebreide dorpssite.

Onderwijs

De eerste lagere school was een openbare lagere school, begin jaren '20 van de 20e eeuw, omgedoopt tot een rooms-katholieke lagere school, vernoemd naar de patroonheilige van het dorp, Sint Suitbertus. Bekende leerkrachten waren:

• Johannes Antonius Leisink
• Meester Kolner

Bedrijven

In vroegere tijden kende Stokkum een grote variatie aan boerenbedrijven, winkeltjes en café's. Aan de Lange Heg stond in de 19e eeuw een pannenfabriek. De enige bedrijven die, naast enkele boerenbedrijven, nog zijn overgebleven zijn de café's 't Klaphek en De Pluum. Inmiddels verdwenen café's waren Janneman, ook wel De Goeden Hoop genoemd, Motz, Bonepad, De Zwaan en De Nachtegaal.

De familie Verstegen was de eigenaar van het championbedrijf Versto en verder bestaan nog steeds de campings Slangenbult, Brockhausen en De Boswachter.

Veld- en perceelsnamen

• Achter de drie Bergen
• Blauwe Horst
• Breden
• 't Broek
• Buukeböske
• Gasthuisbult
• Hollandse Heide
• Hulzenberg
• Keulse Slagen
• Linthorst
• Mussenheg
• Paasbult
• Plantage
• Potdekkelsböske
• Prinsesseböske
• Slangenbult
• Snarreböske
• Snijders Buske
• Sprung
• Verbugelenslag
• Die Windslagh
• Wolfsboom
• Vijfsprong
• Zandbulten

Overig

Old Ni-js nr. 55 is een themanummer over Stokkum.

Brutale diefstal en insluiping

Op het derde blad van de Tilburgse Courant van Zondag 12 Nov. 1905 staat vermeld:

Rijksveldwachter Bolder wordt te hulp geroepen.

Kaart

<googlemap lat="51.877816" lon="6.22148" zoom="15"> 51.876411, 6.222993, Sint Suitbertusschool. 51.877319, 6.22839, Molen Düffels Möll. </googlemap>

Literatuur

• Pagina's Literatuur:
• Old Ni-js nummer 55
• De Zandhaas
• Stokkum: uit de historie van dorp en omgeving door Willie Bronkhorst en Henk Harmsen.

Externe Links

• http://www.heemkunde.nl
• Voorheen Stokkum.com (mooiste plekjes)
• www.stokkum.com
• Digitaal fotoarchief Stokkum